پایان محبّت الهی همچون هر محبّت دیگری جز ملاقات و وصال محبوب نمی تواند باشد، لازمه آن ملاقات، معرفت الهی است که مقدمه آن خودشناسی در راستای خودسازی می باشد.
بنابراین سرانجام محبّت پروردگار، قرب الهی و رسیدن به مرتبت عالی انسانی است یعنی تا رسد آدمی به جایی که بجز خدا نبیند
محبّت در انسان و خداوند، طرفینی است.
خداوند بزرگ بر بندگان محبّت دارد، همان نعمت آفرینش، انسان قرار دادن،
هدایت و صراط مستقیم، توفیق طاعت و .... می باشند.
بندگان بر خداوند بزرگ محبّت دارند، همان اطاعت بی چون و چرا ، انجام واجبات ، ترک محرّمات .... می باشند.
بنابراین کسی محبوب خداست که خدا محبوبش باشد ، آن گاه خدا محبوبش شد، آنچه را می پسندد که محبوبش بپسندد.
یُحِبُّهُم وَ یُحِبُّونَهُ (مائده،54)
محبّت خداوند عزّ و جلّ، آثار و فواید فراوانی در ابعاد مختلف وجود انسان دارد از آن جمله می توان به موارد ذیل اشاره نمود:
۱- انس با پروردگار:
وقتی قلب انسان، مسرور از قرب الهی می گردد، بشارتی به قلب او وارد می شود که به آن انس می گویند، ذکر خدا نزد او محبوب تر از ذکر او با انسان ها است.
2- اشتیاق به سوی خداوند:
دوستداران مشاهده جمال الهی، تشنگی و ولع آنان برای مشاهده چهره محبوب است ، مقام اشتیاق، در نیتجه تمایل به ادراک جمال و جلال محجوب او پدید می آید.
3- رضا به قضای الهی:
رضا در برابر سخط است و آن ترک اعتراض نسبت به آنچه خدا مقرّر داشته است می باشدهم در ظاهر و باطن و هم در گفتار و رفتار.
رضا از آثار و لوازم محبّت پروردگار است، زیرا محبّ هر آنچه را که از محبوب صادر گردد، زیبا می نگرد.
قرآن کریم در معرفی حزب الله می فرماید:
رَضِیَ اللهُ عَنهُم وَ رَضُوا عَنهُ أُولئِکَ حِزبُ اللهِ
أَلا إِنَّ حِزبَ اللهِ هُمُ المُفلِحُونَ.(مجادله،22)
خدا از ایشان خشنود و آنها از او خشنودند0 اینان حزب خدا هستند آری حزب خدا است که رستگاران اند.بیان نشانه ها و علائم آشکار دوستان ربّ غفور، راه مناسبی برای خود شناسی و دیگرشناسی و معیاری برای صدق و کذب مدّعیان محبّت الهی است، که بعضی از آن نشانه ها آورده می شوند:
1- دوست داشتن مرگ:
دوستدار حقیقی، مشتاق مشاهده محبوب خویش است، با این باور
إِنّا لِلّه وَ إِنّا اِلَیهِ راجِعُونَ
۲- مقدّم داشتن خواست خداوند:
دوست حقیقی خداوند، اراده او را بر اراده خویش مقدّم می دارد. چنان که در سوره آل عمران آیه31 آمده است:
قُل إِن کُنتُم تُحِبّونَ اللهَ فَاتَّبِعُونِی یُحبِبکُمُ اللهُ
بگو: اگر خدا را دوست دارید، از من پیروی کنید تا خدا دوستتان بدارد
۳- عدم غفلت از یاد خداوند:
ذکر و یاد محبوب همواره برای محبّ لذّت بخش و دوست داشتنی است.
۴- غم و شادی برای خدا:
دوستان خداوند، اندوهگین نمی شوند مگربرای آنچه آنان را
از محبوب دور کند و شادمان نمی شوند جز به قرب الهی و نیل به مرتبت عالی
انسانی.
5- دوستی با دوستان خدا و دشمنی با دشمنان او:
در قرآن کریم آمده است که « مُحَمَّدٌ رَسولُ اللهِ وَ الَّذَینَ مَعَهُ أَشدّاءُ عَلَی الکُفّارِ رُحَماءُ بَینَهُم» یعنی محمد(ص) پیامبر خدا است و کسانی که با اویند، بر کافران سختگیر و با همدیگر مهربان هستند.
6- بیمناکی در عین محببت و امیدواری:
دوستان خدا در حالی که شیفته جمال او هستند، در ادراک عظمت او در بیم و هراس هم به سر می برند.
1- دست گشاده : دست به خیر بودن ، آماده بودن در بخشش مال یا انجام خدمتی.
2- چشم بسته :یکی از راه های کسب محبّت مردم ، چشم بسته داشتن از دارایی های آنان است. بنا به فرموده لقمان حکیم، به خانه ای وارد می شوی چشم نگهدار.
3- دیدار و پیوند : صله رحم کردن، باعث استواری دوستی ها و ایجاد محبّت قلبی می شود.
4- نقد سازنده : نقد صحیح، سبب پیشرفت است.
امام صادق(ع) می فرماید :
أَحَبُّ إِخوانی إِلَیَّ مَن أَهدَی إِلَیَّ عُیُوبِی.
بهترین دوستان درنزد من کسانی اند که عیوب و نواقص من را به من هدیه دهند
امام حسین(ع) نیز می فرماید:
مَن أَحَبَّکَ نَهاکَ وَ مَن أَبغَضَکَ أَغراکَ .
کسی که تو را دوست دارد تو را ( از زشتی ها و بدی ها) نهی می کند، و کسی که تو را دشمن بدبرد، تو را می فریبد( با عدم تذکّر زشتی ها و کارهای ناپسند تو، موجب فریب و گمراهی ات می شود)محبّت سومین حال از احوالات عرفاء است ، حالتی که وارد غیبی است ، در دل سالک می افتد، مانند برق می گذرد و دوام ندارد.
محبّت همان طاعت محبّ، از محبوب می باشد بدون هیچ گونه مخالفتی، به نحوی که در قلب محبّ، ذکری غیر از محبوب نماند.
محبّت به اعتباری یا عامّ است به معنای میل قلب به دیدار جمال الهی ، یا خاص است یعنی میل روح به مشاهده جمال ذات.
محبّت نشان طریقت است و لازمه آن معرفت می باشد 0 معرفت، محبّت حقیقی می آورد امّا غفلت، محبّت کاذب.
محبّت به اعتبار دیگر یا صدق است یا کاذب.
در محبّت صادق، انسان ، کمال را درست تشخیص می دهد ، وقتی به کمال آگاهی یافت به آن دل می بندد مانند محبّت به خداوند که این کمال جاذبه دارد و محبّ را به سمت خود جذب می کند0 محبّت صادق دو جانبه است.
در محبّت کاذب ، انسان نقص را کمال می پندارد، با این پندار باطل، به آن علاقمند می شود مانند محبّت غیر خدا ، محبّت عالَم طبیعت0 این محبّت جاذبه دارد مثل گناه که لذّت بخش است، امّا عین دافعه می باشد، مانند افعی ها با نفس کشیدن، برخی حشرات را جذب می کند نه برای پروش و کمال ، بلکه برای هضم و نابود کردن0 جذب آنان، جذب کاذب است.
امام علی (ع) می فرماید:
دنیایی که شما را ترک می کند، پیش از این که شما را ترک کند ، شما آن را ترک کنید.
خدای تعالی در مورد معرفت می‌فرماید:
شَهِدَ اللهُ أَنّهُ لا اِلهَ إِلاّ هُوَ وَ الْمَلائِکَهُ وَ اُولُوا الْعِلْمَ قائِماً بِالْقِسْطِ لا اِلهَ إِلاّ هُوَ الْعَزیرُ الْحَکیمُ.
خداوند گواهی می‌دهد که معبودی جز او نیست، و فرشتگان و صاحبان دانش گواهی می‌دهند، در حالی که (خداوند در تمام عالم) قیام به عدالت دارد، معبودی جز او نیست، که هم توانا و هم حکیم است.
معرفت در لغت فارسی به معنای شناخت است و آن بالاترین مرتبه خداشناسی است.محور یک سلسله از فضایل اخلاقی معرفت است، و آن یعنی وصول به حقیقت اشیاء از راه مکاشفه و مشاهده قلبی و تجلیات باطنی و راه یافتن به عالم ماورای حسّ و مشاهده آن عالم با چشم درون و یا شنیدن آن زمزمه با گوش جان. معرفت عرفانی نوعی شناخت است که از دل سرچشمه می‌گیرد و ابزار آن تزکیه و تصفیه روح است
قرآن کریم و معصومین علیهم‌السلام، انسان را به سوی معرفت رهنمون می‌سازند، دین شریف که عهده‌دار تهذیب نفس و تزکیة ارواح است و مهمترین هدف آن، انسان‌سازی است در طلیعة همه فضایل ما را به سوی معرفت دعوت کرده است و این معرفت که یکی از منازل سیر سالکان است درجاتی دارد، زیرا معرفت یا تقلیدی است یا برهانی و استدلالی و یا شهودی. گاهی معرفت براساس تقلید محض است و آن در جایی است که شخص، قدرت اقامه برهان بر معارف ندارد، همان طور که از شهود نیز محروم است ولی به کسانی که سخن آنان حجّت است مانند انبیاء و اولیاء (ع) اعتماد دارد.
از باب تشبیه معقول به محسوس می‌توان گفت: کسانی که می‌خواهند دربارة آتش اطلاعاتی داشته باشند سه دسته‌اند:
