408- از ارزش های اخلاقی در اسلام: سکوت و گزیده گویی

زیاد گفتن و زیاد شنیدن، ضریب خطاهای انسان را بالا می برد. پرگویی انفجارآمیز و شنیدن سخنان بی مورد دیگران، مجال سکوت، تفکر، خلوت و خویشتن یابی را از آدمی سلب می کند. در حالی که سکوت همراه با تفکر، مایه آرامش و تهذیب نفس است. امام علی علیه السلام می فرماید:

«طوبی لِمَنْ اَمْسَکَ الفَضلَ مِن لسانِهِ؛ خوشا به حال کسی که از زیاده گویی خودداری کند».

پیامبر گرامی اسلام هم می فرماید:

هرگاه مؤمنی را بسیار ساکت یافتید، به او نزدیک شوید؛ زیرا در حالت سکوت، بر قلب مؤمن حکمت جاری می شود. مؤمن کم گو و پرعمل است؛ اما منافق پرگو و کم عمل است.

نظامی گوید:

کم گوی و گزیده گوی چون درّ	تا ز اندک تو جهان شود پر
یک دسته گل دماغ پرور	از خرمن صد گیاه بهتر

پیام :

1. سکوت، سبب نجات و مایه آرامش آدمی است

2. توصیه اسلام این است مؤمنان کم سخن، نزدیک شویم.

407- از ارزش های اخلاقی در اسلام: شهوت گریزی

پاسخ به نیازها در مسیر فرمان های الهی، در دین اسلام مورد توجه قرار گرفته است. اسلام افراط و تفریط را در برآوردن نیازها نکوهش کرده است و درباره شهوت ها نیز پاسخ بی حد و حصر به آنها را برنمی تابد. از دیدگاه اسلام، پیروی از شهوت ها ریشه اخلاق را می خشکاند و همه حریم های انسانی را می دراند. پرداختن به لذت های زودگذر و ناپایدار حیوانی، انسان را از لذت های بزرگ تر محروم می سازد. صبر و تحمل در برابر این طوفان های درونی و بیرونی، مقام و منزلت آدمی را بالا می برد و رضایت خدا و رسول را در پی دارد. پیامبر گرامی اسلام می فرماید:

طوبی لِمَن تَرَک شَهوةً حاضرةً لِمَوعودٍ لَمْ یَرَه.

خوشا به حال کسی که به امید وعده های نادیده الهی، از شهوات زودگذر حیوانی چشم پوشی کند.

اساسا شهوت های زودگذر، پی آمدهای جبران ناپذیر و حسرت های طولانی به دنبال دارد. همان هشداری که حضرت امیر علیه السلام می دهد و دیگران را از پیروی شهوت بر حذر می دارد.

«کَمْ مِنْ شَهْوَةِ ساعةٍ اَوْرَثَت حُزنا طویلاً؛ چه بسیارند شهوت های زودگذری که موجب اندوه مادام العمر می شوند».

انسان های آزاده با یاری پروردگار با هوای نفس مبارزه می کنند و برای رسیدن به نعمت های پایدار، آنها را ترک می کنند. آنان به طوبای سعادت چنگ می زنند و گوش را به ندای شادباش الهی دلخوش می دارند؛ به وعده ای که صادق آل محمد علیه السلام می فرماید:

«طوبی لِمَنْ جاهد فِی اللّه نَفْسَهُ و هواهُ؛ خوشا به حال کسی که به خاطر خدا با هوای نفس خود مخالفت کند».

پیروی از شهوت ها، عامل حسرت وناکامی و دوری از شهوت ها، سبب بالا رفتن مقام و منزلت و به دست آوردن رضایت الهی است.

 

406- از ارزش های اخلاقی در اسلام: انصاف

یکی از کاستی ها و نابسامانی های اجتماعی این است که شهروندان، حق یکدیگر را به رسمیت نشناسند و همه منافع را فقط برای خود و اطرافیانشان بخواهند.

به راستی که رعایت انصاف و دادن حق به دیگران، بسیار سخت و دشوار است. امام صادق علیه السلام می فرماید:

«مَاابْتُلِیَ الْمُؤْمِنُ بِشَی ءٍ اَشَدُّ مِنْ الاِْنصافِ مِنَ النّاسِ؛ انسان به چیزی شدیدتر از انصاف آزمایش نشده است».

آدمی باید در روابط اجتماعی، انصاف را محور تصمیم گیری های خود قرار دهد و با دیگران، آن گونه رفتار کند که دوست دارد با او رفتار شود. پیامبر گرامی اسلام می فرماید: «طوبی لِمَن اَنْصَف النّاسَ مِن نَفْسِهِ؛ خوشا به حال کسی که رابطه اش با دیگران بر اساس انصاف باشد».

رعایت انصاف در روابط با دیگران مورد توصیه است.

405- از ارزش های اخلاقی در اسلام: گره گشایی

دنیا، معرکه ای از تزاحم منافع است. این مزاحمت ها، گاهی باعث بروز اختلاف میان دوستان و خویشاوندان می شود. در این میان، افرادی باید برای حل اختلافات گام بردارند. در اندرزهای حضرت مسیح در انجیل چنین آمده است:

طوبی للمُصْلِحینَ بینَ الناسِ اولئکَ هُم المُقَرَّبُونَ یومَ القیامةِ.

خوشا به حال اصلاح کنندگان بین مردم، اینان کسانی هستند که در روز قیامت از مقربان درگاه الهی به شمار می روند.

صدها فرشته بوسه بر آن دست می زنند

کز کار خلق یک گره بسته واکند

پیامبر گرامی اسلام هم اصلاح میان مردم را از شعبه های نبوت برمی شمارد و می فرماید: «اِصلاحُ ذاتِ البَینِ شُعْبَةٌ مِنْ شُعَبِ النُّبُوَّةِ؛ اصلاح ذات بین، شعبه ای از شعبه های نبوت است».

در مقابل، سخن چینی، آتش اختلاف را شعله ور، دشمنی ها را عمیق تر و راه سازش را مسدود می سازد. مولوی در این باره می گوید:

عالمی را یک سخن ویران کند	روبهان مرده را شیران کند
ظالم آن قومی که چشمان دوختند	از سخن ها عالمی را سوختند

گره گشایان، مقربان درگاه الهی و گره گشایی از رسالت های پیامبران است.

403- از ارزش های اخلاقی در اسلام: پشیمانی و ترک گناهان

درگیری پیوسته میان قوای ملکوتی و حیوانی، انسان را گاهی از جاده سلامت خارج و مغلوب هوا می کند، ولی خدای متعال با رحمت بی کران خود، اسبابی همچون شفاعت، تضرع و استغفار را وسیله بخشش از لغزش ها قرار داده است. آدمی باید آلودگی ها و سیاهی ایجاد شده از گناه را با اشک دیده شست وشو دهد و نورانیت باطن را به خود بازگرداند. رسول گرامی اسلام می فرماید:

طوبی لِمَن وَجَدَ فی صَحیفةِ عَمَلِهِ یوم القیامةِ تَحْتَ کُلِّ ذَنْبٍ اَستغفراللّه َ.

خوشا بر حال کسی که در کارنامه اعمال او در روز قیامت از پس هر گناهی استغفاری دیده شود.

کوه را کَهْ کن به استغفار و خَوش

جام مغفوران بگیر و خوش بکش

قرآن مجید استغفار بندگان را مانعی بر عذاب الهی می شمارد و می فرماید:

وَ ما کانَ اللّه ُ لِیُعَذِّبَهُمْ وَاَنْتَ فیهِمْ وَ ما کانَ اللّه ُ مُعَذَّبَهُم وَهُمْ یَسْتَغْفِرونَ. (انفال: 33)

مادامی که تو (پیامبر) در میان مردم هستی و مادامی که مردم استغفار می کنند، خدا ایشان را عذاب نمی کند.

خدا در توبه را به روی انسان ها گشوده است، چنان که حضرت علی علیه السلام به کسانی که از این در وارد می شوند، بشارت می دهد:

خوشا به حال کسی که بر لغزش خویش پشیمان شود و به جبران تقصیر خود بپردازد.

بازگشت و پشیمانی، وسیله بخشش و دوری از عذاب است.

402- از ارزش های اخلاقی در اسلام: ترس از خدا

صفت خوف و ترس در هر انسانی وجود دارد و جزئی از حالات روحی و روانی اوست. پیام دین به پیروان خود این است که به ترس خود نیز بهترین جهت را بدهید. باید ترس از مردم را با ترس از خدا عوض کرد. روی دیگر ترس از خدا، مهر و آرامش است. با خوف از خدا، خطاب «لا تَخَفْ و لا تَحْزَنْ» به گوش جان او می نشیند:

«لاتَخَفْ» دان چون که خوفت داد حق

نان فرستد چون فرستادت طبق

رسول گرامی اسلام می فرماید:

طوبی لِمَن شَغَلَهُ خوفُ اللّه ِ عزَّوجل عن خَوْفِ الناس.

خوشا به حال کسی که ترس او از خدا موجب نترسیدن او از مردم می شود.

در روایت دیگری آمده است که اگر آدمی ترس از خدا را در قلبش داشته باشد، خداوند هم دیگران را از او می ترساند:

مَنْ خاف اللّه َ اَخافَ اللّه ُ مِنه کلَّ شَیْ وَ منْ لَمْ یَخَفِ اللّه َ اَخافَهُ اللّه ُ مِن کُلِّ شَی ءٍ.

کسی که از خدا خوف داشته باشد، همه چیز از او خوف دارد و کسی که از خدا نترسد، خدا او را از همه چیز می ترساند.

خطاب حضرت حق به موسای کلیم این است که:

نه ز دریا ترس و نه از موج و کف

چون شنیدی تو خطاب «لاتخف»

خوف از خدا، مایه ترس اشیای دیگر از آدمی است.

401- از ارزش های اخلاقی در اسلام: اخلاص

یکی از ویژگی های مهم انسان دین دار، اخلاص است. همه اعمال آدمی، در سایه اخلاص رنگ خدایی می گیرد و ارزشمند می شود. یکی از مأموریت های مهم حضرت ابراهیم علیه السلام نیز پرورش اخلاص بود.

قُل إنَّ صَلاتی وَ نُسْکی و مَحیایَ و مَماتی للّه ِ رَبِّ العالَمین. (انعام: 162)

بگو به درستی که نماز و عبادت و حیات و مرگم برای پروردگار جهانیان است.

پیام اخلاص، به انسان دین دار این است که هیچ یک از رفتارها، محرک ها و پاسخ های او، نباید بر اساس خشم و شهوت و طمع، جوّ ناپدیدار اجتماعی و جزر و مدهای سیاسی و انگیزه های غیرالهی باشد.

امام رضا علیه السلام فرمود:

اِنَّ امیرالمؤمنین علیه السلام کان یَقولُ طوبی لَمِن أخلصَ لِلهِ الْعِبادةَ والدعّاءَ.

امیرالمؤمنین پیوسته می فرمود، خوشا به حال کسی که عبادت و دعای خود را خدا محور کند.

البته اثر طبیعی چنین صفتی «قرارگرفتن در اوج عزت و سربلندی» است.

اخلاص و خدامحوری در کارها، سبب عزت و سربلندی انسان ها است.

مولوی می گوید:

کعبه را که هر دمی عِزّی فزود

آن ز اخلاصات ابراهیم بود