8- نمونه سوالات درس اخلاق اسلامی (کتاب دکتر احمد دیلمی)

 

 

 

بخش اول: مبانی اخلاق

1-مفهوم لغوی واژه اخلاق چیست؟

«اخلاق» جمع «خُلق» و به معنای نیرو و سرشت باطنی انسان است که تنها با دیده بصیرت و غیر ظاهر قابل درک است . همچنین خُلق را صفت نفسانی  راسخ  نیز می­گویند که انسان افعال مناسب با آن صفت  را  بی­درنگ انجام می­دهد.(ص 15)

2- علم اخلاق را تعریف کنید؟

 علم اخلاق علمی است که صفات نفسانی خوب و بد اعمال و رفتاری مناسب با آنها را معرفی می­کند و شیوه تحصیل صفات نفسانی خوب و انجام اعمال پسندیده و دوری از صفات نفسانی بد و اعمال ناپسند را نشان می­دهد. (ص 16)

3 چه فرق و  رابطه بین علم اخلاق و فقه وجود دارد؟

علم فقه اعمال و رفتار انسانهای مکلف و مسئول را از دو جهت مورد بررسی قرار می_­­دهد: الف) از جهت آثار اخروی آن: یعنی ثواب و عقاب که تحت عناوینی مانند واجبات  و حرمت­ها بیان می­شود 0

 ب) از جهت آثار و وضعیت دنیوی آن که تحت عناوینی مانند صحت و بطلان بیان می­گردد بررسی احکام نخست فقط ماهیت اخلاقی داشتند و بخش دوم خارج از قلمرو علم اخلاق می­باشد و به بیان ماهیت فقهی و حقوقی می­پردازد.

4- چه فرق و  رابطه­ ای بین علم اخلاق و حقوق وجود دارد؟

موضوع علم حقوق، قواعد کلی و الزام­آور اجتماعی است که اجرای آن از سوی دولت و قدرت حاکم تضمین شده است. بنابراین علم حقوق، فقط به زندگی دنیوی و اجتماعی انسان نظر دارد و احکام آن همگی لازم بوده و برای اجرای ضمانت دنیوی و خارجی دارند. در حالی که علم اخلاق شامل زندگی فردی انسان نیز می­شود و احکام غیرالزامی نیز در آن وجود دارد. یعنی اخلاق هم شامل زندگی اجتماعی و فردی می­شود و هم دارای احکام الزامی و غیرالزامی است و آن دسته از احکام اخلاقی که ماهیت حقوقی ندارند، ضمانت اجرای دنیوی و خارجی نیز داشته ضامن اجرای آنها درونی و اُخروی است.

5- عرفان از چند بخش تشکیل شده و چه فرق و  رابطه­ای با علم اخلاق دارد؟

عرفان نظری و عرفان عملی. عرفان نظری مربوط به تفسیر هستی، یعنی خدا، جهان و انسان است و شبیه فلسفه می باشد0 اما عرفان عملی به بیان رابطه و وظایف انسان با خود، جهان و خدا می پردازد. این بخش از عرفان که به آن علم «سیر و سلوک» نیز گفته می­شود، بسیار شبیه به علم اخلاق می­باشد. (ص 19)

 

 6– انواع شیوه­ های اخلاقی را نام ببرید؟

 1- اخلاق فیلسوفانه 2- اخلاق عارفانه 3- اخلاق نقلی.4- شیوه مقبول (ص20)

7- اخلاق فیلسوفانه به بیان چه مطلبی می­پردازد؟

این شیوه اخلاقی عمدتاً از نظریه اعتدال و حد وسط به عنوان معیار کلی برای فضیلت اخلاقی در مقابل افراط و تفریط که مشخصه رضیلت اخلاقی­اند تلاش می­کند تمام خوبی­ها و بدی­های اخلاقی را در قالب این فرمول توجیه و تبیین نماید. (ص20)

8- اخلاق عارفانه چیست؟

 اخلاقی که عرفا مروح آن بوده‑اند. این نوع اخلاق بیشتر تکیه بر تربیت اخلاقی و سیر و سلوک دارد و محور اخلاق عارفانه مبارزه و مجاهده با نفس می­باشد. (ص 21)

9- اخلاق نقلی یعنی چه؟

 اخلاقی که محدثان با نقل و نشر اخبار و احادیث در میان مردم به وجود آورده­اند. در این شیوه مفاهیم اخلاقی بر اساس آنچه در کتاب و سنت آمده بدون توجه جدی و کافی به ترتیب واقعی حاکم بر آنها ومناسبات موجود بین آنها بیان می­گردد. (ص 22)

10- شیوه مورد قبول اخلاقی چیست؟

شیوه مورد قبول تلفیق و ترکیبی است از نکات مثبت موجود در هر سه شیوه (اخلاقی نقلی، اخلاق عارفانه، اخلاق فیلسوفانه) که در عین حال تلاش می­شود نارسایی­های این شیوه جبران گردد. (ص 23)

11- اخلاق اسلامی به چند بخش تقسیم می­شود؟

 1- برخی از مباحث بنیادین 2- توصیف زشتی­ها  و زیبایی­های اخلاقی 3- اخلاق تربیتی (ص 24)

بخش دوم: جاودانگی اخلاق

12- مطلق یعنی چه و منظور از اخلاق مطلق است چیست؟

 مطلق به معنای ثابت و غیرقابل تغییر می­باشد و منظور از اخلاق مطلق این است که یک حکم اخلاقی نسبت به همه­ی افراد در تمام جوامع و زمانها و مکانها ثابت باشد مانند عدالت (خوب) و ظلم (بد) که در مورد همه افراد و همه جاومع و زمانها و مکانها دارای حکم اخلاقی مشخص می­باشد.

13- نسبیت یعنی چه و نسبیت­گرای اخلاقی چیست؟

نسبیت یعنی وابستگی یک شیء به امر یا اموری متغیر و خارج از ذات و آثار واقعی آن و نسبیت گرایی اخلاقی شامل دیدگاههایی می­باشد که اصول اخلاقی را تابعی از متغیرات (فرهنگی، اجتماعی، خاست­ها و گزینش­های افراد، عینیت­های خارجی، ...) می­دانند.( 27)

14- نسبیت­گرایی اخلاقی به چند صورت بیان می­شود؟

 1- نسبیت­گرایی زیست­شناختی 2- نسبیت­گرایی روان­شناختی 3- نسبیت­گرایی جامعه شناختی 4- نسبیت­گرایی فرهنگی 5- نسبیت­گرایی ماتریالیستی. (ص 27- و 28)

15- پیامدهای نسبیت­گرایی اخلاقی چیست؟

1- سلب مسئوولیت 2- بی­ثمری احکام اخلاقی 3- نفی کمال و جاودانگی من 4- شکاکیت اخلاقی 5- برابری خدمت کاران و خیانت پیشگان (ص 29 و 28)

16- دلایل  لزوم وجود مطلق­گرایی در اخلاق چیست؟

 1- ضرورت ترسیم اخلاق پایدار 2- تبیین اصول جاودان

اخلاق با توجه به پیامدهای ویانگر نسبیت­گرایی اخلاقی، لازم است بنیانهای معقول و منطقی اخلاق جاودانه تببین و تفسیر گردد و آن دسته از چالشها و آسیب­های نظری که این اندیشه را تهدید می­کنند از سر راه برداشته شوند. (ص 29)

17- شبهه: اگر اصول اخلاقی مطلق و جاودانه­اند چه توجیه و تفسیری می­توان  برای استثناها پیشنهاد کرد؟

در واقع احکام اخلاقی اسثنا ندارند و هر گاه موضوع حکم اخلاقی محقق شود بی­درنگ حکم آن نیز ثابت می­شود.
1- گاهی در ملاک اصلی حکم اخلاقی خطا رخ می­دهد مانند (راست گفتن در جای نامناسب) 2- اصول اخلاقی استثنا را بر نمی­تابد ولی در مواردی با پیامد نابایست روبه­رو می­شود در این موارد باید به ناچار مراتب حسن و قبح آن را سنجید. 3- خصلتها و مفاهیم اخلاقی مطلق می­باشد ولی افعال و رفتار اخلاقی نسبی می­باشند و آنچه موضوع احکام اخلاقی است خصلتها و مفاهیم اخلاقی است نه رفتارها و افعال خاص. (ص 32 و 31)

18- شبهه: آیا تفاوت احکام اخلاقی زن و مرد بر اساس برخی از روایات گویای این مطلب است که از منظر اسلام مفاهیم اخلاق نسبی­اند؟

بنا به روایتی از امام  علی (ع) تکبر و ترس و بُخل به عنوان خصلتهای نفسانی نسبت به زن و مرد حکم واحدی دارند ولی رفتار متکبرانه زن در مقابل مرد بیگانه و رفتار محطاطانۀ او نسبت به عفتش و بُخل ورزیدن او در صرف اموال شوهرش و دارایی مشترک خانواده امری است پسندیده و این به نسبیت در اخلاق – که همانا خوی و خصلتهای اخلاقی است- نمی­انجامد (ص 32 و 32)

19- شبهه: مطالعات مردم­شناسی نشان می­دهد بعضی اعمال نزد قومی خوب و نزد قومی بد می­باشد آیا این نشانگر نسبی بودن (خوبی و بدی )­های اخلاقی است؟

بعضی از امور از قلمرو «علم و اخلاق» خارج است. این قبیل امور در اصل آداب، رسوم و عرف یک جامعه را تشکیل می­دهند که آداب و رسوم نیز ماهیت قراردادی دارند. (ص 34 و 33)

 

20- شبهه: آیا اختلاف باورها نزد جوامع، ادیان و مکاتب مختلف نسبت به موضوعاتی که ذاتاً داخل در قلمرو علم اخلاق­اند دلیل نسبیت احکام اخلاقی است؟

 

اختلاف در معرفت و درک یک حقیقت و واقعیت و تفاوت دیدگاهها نسبت به راه­های شناخت آن و یامعیارهای صدق و کذب یک امر و یا (خوبی و بدی) اخلاقی دلیل بر نسبیت امور واقعی نمی­گردد. (ص 34)

21- عناصر ارزشمندی عمل اخلاقی را نام ببرید؟

1- عناصر فاعلی که مقصود از عناصر فاعلی شرایطی است که به نوعی به فاعل بر می­گردد. 2- عنصر فعلی و عینی شرایط: وضعیتی است که لازم است در یک فعل به عنوان یک امر واقعی، عینی و مستقل از اراده و وضعیت فاعل، وجود داشته باشد. (ص 36)

22- وجود چه عناصری در فاعل لازم است تا او با وجود شرایط دیگر در فعل به زیور نیکی و ارزشمندی اخلاقی آراسته گردد؟

آزادی و اختیار فاعل و وجود انگیزه و نیت خاصی در او از هنگام شروع تا پایان فعل (ص 36)

23- جبر در آزادی و اختیار انسان به چند دسته تقسیم می­شود؟

1- جبر فلسفی 2- جبر اخلاقی 3- جبر حقوقی 4- جبر روان­شناختی 5- جبر جامعه­شناختی (ص 36)

25- جبر فلسفی چیست؟

 اعمال و رفتاری است که از انسان صادر می­شود ولی اختیار او هیچ مدخلیتی در پیدایش آنها ندارد مثل نفس کشیدن (ص 37)

25- جبر اخلاقی چیست؟

 اعمال است که انسان به حکم اخلاق، ملزم به انجام یا ترک آنها است. (ص 37)

26- مراد از انگیزه و نیت چیست؟

 همان علت غایی است که فاعل را وادار به عمل می­کند و به دو صورت بیان می­شود. 1- بیان اخلاقی نقش انگیزه 2- بیان و حیاتی نقش انگیزه (ص 40 و 39)

27- قرآن در سورۀ احزاب آیه 35 اسلام را مقابل چه کلمه­ای قرار داده است؟

ایمان: تفاوت اسلام وایمان در این است که اسلام به معنی تسلیم عملی در دین است و تسلیم عملی به اعضا و جوارح ظاهری بدن محقق می­شود ولی ایمان امری قلبی، اعتقادی و باطنی است به صورتی که آثار آن در اعمال ظاهری بدن نیز ظاهر می­گردد (ص 43)

28- شرایط مسئولیت اخلاقی را نام ببرید؟

 1- بلوغ 2- عقل 3- علم و یا امکان تحصیل آن 4- قدرت 5- عدم اضطرار 6- عدم اکراه 7- قصد و تعهد (ص 46)

29- حوزۀ تأثیر اکراه و اضطرار وابسته به چه عواملی است؟

1- درجۀ صدمه و ضروریت که می­بایست دفع یا رفع گردد. 2- اهمیت وظیفه و تکلیفی که انسان می­خواهد به دلیل اکراه یا اضطرار از انجام آن خودداری کند. (ص 51)

30- راه­های شناسایی عمل اخلاقی را نام ببرید؟

 1- عقل 2- فطرت 3- وحی (ص 54 و 53 و 52)

32- تزاحم در ارزشهای اخلاقی چیست؟ تزاحم  در لغت یعنی ایجاد مزاحمت اما در اصطلاح یعنی برخورد میان وظایف اخلاقی با حقوقی مانند غرق شدن دو نفر در دریا و توانایی نجات برای نجات جان یکی

بخش دوم: مفاهیم عام اخلاقی

33- ابعاد وجودی انسان به چند دسته تقسیم می­شود؟

حوزۀ اندیشه و صفات نفسانی و رفتار (ص 61)

34- قرآن کریم در باب متأثر بودن ظاهر از باطن چه می­فرماید؟

 این است (فرایض خدا) و هر کس شعایر خدا را بزرگ دارد و در حقیقت آن (حاکی) از پاکی دلهاست. (ص 62)

35- مراد از مفاهیم عام اخلاقی چیست؟

آن دسته از (فضایل) یا (رذایل) اخلاقی­اند که به صورت صفت و ملکه­ای نفسانی بوده است و اختصاص به حوزۀ خاصی از حوزه­های زندگی انسان ندارد، بلکه بر همۀ حوزه­ها تأثیرگذار است (ص 63)

36- پیامبر دربارۀ ایمان به ابوذر چه فرمود؟

 هیچ چیز در نظر خداوند محبوب­تر از ایمان به او و خودداری از آن چیزی که نهی می­کند نیست (ص 66)

37- ایمان چیست؟

 ایمان عبارت است از تصدیق و اذعان قلبی که نوعی صفت و حالت نفسانی نسبت به یک امر است و جایگاه تحقق ایمان نفس و قلب است. نسبت میان اسلام و ایمان عام و خاص مطلق است یعنی هر مومنی مسلمان است ولی هر مسلمانی مومن نیست. (ص 66)

38- درجات و اصناف ایمان به چند دسته تقسیم می­شود؟

 مستقر، مستودع و عاریه­ای (ص 67)

39- اصلی­ترین متعلقات ایمان بر پایۀ آنچه در قرآن و سنت معصومان آمده را نام ببرید؟

1- ایمان به عالم غیب 2- ایمان به خداوند و یگانگی او 3- ایمان به معاد و چگونگی آن 4- ایمان به رسالت انبیا و کتب آسمانی 5- ایمان به امامت و امامان (ص 71 و 70 و 69)

40-آثار و فواید ایمان را نام ببرید؟

 1- آرامش روحی 2- روشن بینی 3- توکل به خداوند 4- برکات دنیوی 5- انجام اعمال نیک 6- محبوبیت در بین مردم 7- فلاح و رستگاری اخروی. (ص 75 و 74و 73)

41- انواع آفات و موانع ایمان را نام ببرید؟

1- جهل 2- شک و حیرت 3- خاطرات نفسانی و وسوسه­های شیطانی 4- وسواس علمی 5- کفر و شرک (ص 78 و 77 و 76)

42- مراد از وسوسه و الهام چیست؟

 مراد همان خاطره است که به قلب انسان عارض می­شود و اگر انسان راه بسوی شر دعوت کند وسوسه و هرگاه او را بسوی خیر رهنمون شود الهام نامیده می­شود. (ص 77)

43- قرآن کریم درباره وسوسه­های شیطانی از زبان خود شیطان چه می­فرماید؟

من نیز بندگانت را گمرا گردانم آنگاه از پیش­رو و پشت سر و طرف راست و چپ آنان بر می­آیم. (ص 77)

44- نشانه­های محبت به خداوند را نام ببرید؟

 1- دوست داشتن مرگ 2- مقدم داشتن خواست خداوند
 3- عدم غفلت از یاد خدا 4- غم و شادی برای خدا 5- دوستی با دوستان خدا و دشمنی با دشمنان خدا 6- بیمناکی در عین محبت و امیدواری 7- کتمان محبت خدا و ترک ادعای آن (ص 86 و 85 و 84)

45- آثار محبت به خداوند را نام ببرید؟

 1- انس با پروردگار 2- اشتیاق به سوی خداوند 3- رضا به قضای الهی (ص 88 و 87)

46- توکل چیست؟

 ناظر به صفتی نفسانی و بیانگر رابطه­ای خاص میان انسان و خداوند است. توکل یعنی اعتماد و اطمینان قلبی انسان به خداوند در همۀ امور خویش و بیزاری از هر قدرتی غیر از او (ص 89)

47- شکر چیست؟ مراتب شکر چیست؟

 در واقع حقیقت شکر همان «اظهار نعمت» است و دارای مراتب سه گانه قلبی (یادآوری ) و زبانی (مدح و ثنا) و عملی است .

48- بیم چیست و درجات آن را نام ببرید؟

 احتمال بروز امری ناخوشایند برای انسان در آینده بر اساس نشانه­های قطعی یا ظنی که به طور طبیعی، دردمندی و نگرانی را در پی خواهد داشت و دارای درجات (ورع)، (تقوا)، (صدق) است. (ص 95)

49- امید چیست؟

 احساس راحتی قلب در نتیجه انتظار تحقق امری که محبوب و خوشایند است، امید نیز  همانند بیم در جایی مطرح می­شود که بروز حادثه متحمل باشد نه قطعی. (ص 97)

50- آفاتی که امیدواری را تهدید می­کند را نام ببرید؟ 1

- امیدواری بدون عمل 2- احساس ایمنی از مکر خداوند (ص 99)

51- انکسار نفس چیست؟

 انسان بدون اینکه خود را با دیگران مقایسه نماید خود را کوچک و پایین شمرده و خودپسند و از خودراضی نباشد. (ص 101)

52- مفهوم کلمه عجب چیست؟

 بزرگ پنداشتن خویش به دلیل کمالی که فرد در خود می­بیند

53- ادلال چیست؟

 گاهی خودپسندی فرد بد در جدای می­رسد که بر اثر کمالاتی که در خود تصور می­کند، برای خود از خداوند حقوق و مطالباتی را انتظار دارد و برای خود نزد پروردگار. جایگاهی قائل است به چنین حالتی ادلال گفته می­شود و در واقع این حالت در حد بالای خودپسندی و زشت­ترین آن است (ص 101)

54- اسباب خودپسندی را نام ببرید؟

1- خودپسندی به دلیل وضع خوب جسمانی 2- خودبینی به دلیل
 قدرت­مندی و اقتدار 3- خودپسندی با تصور بهره­مندی از عقل  و زیرکی 4- خودپسندی بر اثر انتساب به نَسَب و نیاکان 5- خودبینی به سبب نابودی فرزندان 6- خودپسندی ناشی از اموال و ثروت فراوان (ص 103 و 102)

55- غرور یعنی چه؟

غرور یعنی اطمینان و آرامش قلب نسبت به آنچه که با هوای نفس موافق بوده و طبیعت انسان به آن تمایل داشته باشد. (ص 104)

56- عمده­ترین گروه­هایی که  در معرض غرورند را نام ببرید؟

 1- کافران 2- مومنان گنهکار و فاسق 3- عالمان 4- واعظان و مبلغان 5- اهل عبادت و عمل 6- مدعیان عرفان 7- اغنیا و ثروتمندان (ص 106 و 105)

57- تواضع چبست؟

 انسان در مقایسه با دیگران برای خویش امتیاز و برتری قائل نشود (ص 106)

58- موانع فروتنی را نام ببرید؟

کبر و تکبر، تفاخر، عصبیت، سرکشی و ذلت مهمترین موانع فروتنی­اند.

59- اقسام تکبر را نام ببرید؟

1- تکبر بر خداوند 2- تکبر بر پیامبر 3- تکبر بر مردم (ص 108)

60- موضوع­های مطلوب نفس نسبت به فردا را نام ببرید؟

 1- حزم 2- کوتاه کردن آرزوها 3- یاد مرگ 4- همت بلند (ص 113 و 112 و 111)

61- جزم یعنی چه؟

 به مفهوم محکم­کاری و استواری و متقن نمودن امور است. (ص 109)

62- از نظر پیامبر زیرک­ترین افراد چه کسانی هستند؟

کسانی که بیشتر از همه به یاد مرگ بوده و آماده مرگ باشد (ص 111)

63- عمده­ترین آفات و موانعی که در مقابل جهت مطلوب نفس نسبت به آینده قرار دارند را نام ببرید؟

 1- آرزوهای دراز: آرزوهای طولانی اغلب تصویری غیرواقعی از آینده به انسان نشان می­دهند. 2- دون همتی: که انسان را از پیگیری مقامات و اهداف بلند باز می­دارد (ص 113 و 112)

64- زهد چیست؟

اعراض از چیزی و به مقدار اندکی ازآن رضایت دادن است و در فرهنگ عالمان اخلاق زهد عبارت است از اعراض قلبی و عملی از دنیا مگر به مقداری که آدمی به آن نیاز ضروری دارد (ص 114)

65- مراتب شدّت و ضعف زهد را نام ببرید؟

1- فرد به دنیا پشت می­کند 2- فرد با رغبت از دنیا اعراض
 می­کند. 3- دنیا را با رغبت ترک کردن بالاترین درجه زهد است.

66- آثار زهد چیست؟

 قناعت و عفت و بی­نیازی از اموال مردم (ص 115)

67- خمود چیست؟

 سستی و تفریط «کسب معاش ضروری زندگی و سستی و بی­رغبتی در بهره­مندی از لذتهای جنسی و سایر لذتها. (ص 123)

68- عوامل حسادت را نام ببرید؟

۱- پستی و پلیدی نفسانی 2- دشمنی و بغض 3- ریاست طلبی و علاقه به مال و مقام 4- ترس از نرسیدن به هدف 5- عدم تحمل برتری هم ردیفان 6- تکبر و بزرگی فروشی 7- شگفتی و غیر منتظره بودن بهره­مندی دیگری از نعمت­های بزرگ (ص 130)

69- حقد و کینه­توزی یعنی چه؟

 داشتن عداوت و دشمنی دیگری در دل و منتظر فرصت مناسب برای ابراز آن بودن (ص 132)

70- آثار قوت نفس را نام ببرید؟

1- قبات و عدم اضطرب 2- همت بلند 3- غیرت و حمیت (ص 136)

71- مهمترین عللی که برای کسب وقار و سنگینی در روایات به چشم می­خورد چیست؟

 1- بندگی خداوند 2- حکمت و علم 3- حلم و خویشتن­داری 4- سکوت 5- تواضع و فروتنی (ص 139)

72- حلم کظم غیظ چیست و حلیم به چه کسی گفته می­شود؟

حلم در لغت عرب به مفهوم تأمل، تأنی و درنگ و عدم شتاب در امور است و حلیم کسی است که مقابل هیجان و خشم و غضب ناشی از رفتار جاهلانۀ شخص مقابل خویشتن­داری می­کند.

73- حیا یعنی چه؟

 شرمساری و خجالت. (ص 146)

74- اسباب حیا چیست؟

عقل و ایمان (ص 147)

75- موانع حیا چیست؟

 1- از ببن برداشتن پرده­ها و حریم ها 2- دست نیاز به سوی مردم دراز کردن 3- زیاد سخن گفتن 4-شراب خواری (ص 147)

76- آثار حیا چیست؟

 1- محبت خدا  2-  عفت و پاکدامنی 3- پاک شدن گناهان (ص 148)

77-عفت چیست؟

 به منظور خودداری از انجام امر قبیح و ناپسند و در اصطلاح علم اخلاق عفت عبارتست از صفتی نفسانی که از غلبه و حاکمیت شهوات بر انسان جلوگیری می­کند. (ص 151)

78- صبر چیست؟

 عام­ترین و مهمترین صفت نفسانی بازدارنده صبر است در فرهنگ اخلاقی صبر عبارت است از وارد نمودن نفس بر آنچه که عقل و شرع اقتصاد می­کنند و بازداشتن از آنچه عقل و شرع نهی می­کند.

 

بخش سوم : تربیت اخلاقی از دیدگاه اسلام

79- نخستین نیکی که هرکس در حق فرزندش انجام می­دهد چیست؟

نام نیکو گذاردن

80-  عرصه­­هایی که می­توانند در تفکر و تعقل که می­تواند در تربیت اخلاقی مؤثر باشد را نام ببرید؟ 1- طبیعت 2- تاریخ  3- قرآن 4- انسان  (ص 194)

81- شیوه­های پرورش ایمان را نام ببرید؟

 1- عبادت 2- ذکر 3- نیایش 4- محبت به اولیای الهی (ص 239 و 241 و 245 و 247)

82- روش های تربیت اخلاقی در اسلام را نام ببرید؟

1- ایجاد محیط تربیتی مساعد 2- تأمین صحیح نیاز
 3- روش تکریم شخصیت 4- دعوت به ارزش­های اخلاقی 5- پرورش نیروی عقلانی 6- روش عبرت آموز
 7- مداومت بر عمل 8- روش تشویق و تنبیه 9- نظارت بر خود 10- پرورش ایمان