204- مفهوم اخلاق سیاسی

اخلاق سیاسی (political Morality )

     آراسته شدن به همه فضایل اخلاقى براى عموم مردم، پسندیده و ضرورى است و هیچ‏کس از داشتن هیچ فضیلتى، معاف و مستثنا نیست، اگر چه همه مردم، مجال فعلیت بخشیدن به هر فضیلتى را نیابند. بطور مثال سخاوت براى انسان یک فضیلت است، خواه ثروتمند باشد، خواه فقیر. ثروتمند مى‏تواند فضیلت خویش را به فعلیت برساند و بخشى از ثروت خویش را به دیگران ببخشد، ولى فقیر، از فعلیت بخشیدن به صفت سخاوت ناتوان است. حال اگر بگوییم «سخاوت صفت ثروتمندان است.» سخن به گزاف نگفته‏ایم، در عین حال آن را از فقیران سلب نکرده‏ایم. همین طور اگر بگوییم: حلم، صفت دانشمندان است، عفت و پاکدامنى، صفت زنان است و ... منظور این است که چنین صفتى، در عین فراگیرى براى عموم، براى این افراد، ضرورى‏تر و زیبنده‏تر است؛ مراد از «اخلاق سیاسى» نیز، آن دسته از فضایل اخلاقى است، که در عین فراگیرى براى همه، براى سیاستمداران ضرورت بیشتر مى‏یابد، چرا که آنان بیش از دیگران، فرصت تحقّق بخشیدن به آنها را مى‏یابند.(الهامى نیا، 1385: 19-18)

سیاست (Diplomacy, Policy)

     سیاست در لغت از ریشه «سَوَسَ - ساس» است چنان­که در فرهنگ­نامه­ها به معانی ذیل آمده است: حکومت کردن، حکومت، داوری، تنبیه (معین، 1388، کلمه سیاست). امور مربوط به اداره کشور، برنامه کار یا شیوه عمل یک فرد یا نهاد یا کشور برای اداره امور، تدبیر و درایت و خردمندی بویژه در اداره امور، حسابگری­های زیرکانه و منفعت­جویانه (انوری، 1381، ذیل کلمه سیاست). ابن منظور در معنای آن به اصل، طبع، خلق و سجیّت اشاره نموده است.(ابن منظور، 1992ق، ماده سوس) و طریحی، آن را به معنای اقدام بر کاری بر اساس مصالح و رعایت منافع آورده است. (طریحی، بی­تا، ماده سوس)

خواجه نصیرالدین طوسى در تبیین مفهوم سیاست مى‏نویسد: انسان به طور طبیعى باید زندگى اجتماعى داشته باشد و لازمه زندگى اجتماعى تزاحم‏ و برخورد افراد و گروه­ها با یکدیگر است که در نتیجه، به فساد و فناى جامعه منجر خواهد شد. از این­رو، باید تدبیرى اندیشید تا هر گروهى در جایگاه شایسته خویش قرار گیرد، به حقّ خود قانع شود و دستش از تجاوز و تصرّف عدوانى در حقوق دیگران کوتاه گردد و در گردش چرخ اجتماع سهیم شود. چنین تدبیرى را سیاست نامند.(طوسى، 1360: 210)

     امام خمینی (ره) سیاست را هدایت جامعه در جهت مصالح دنیوی و اخروی می­داند و تأکید می­کند که سیاست این است که جامعه را هدایت کند و تمام مصالح جامعه را در بر بگیرد و افراد را به طرف آن­چه که صلاحشان است هدایت کند. صلاح ملّت، صلاح فرد است و این مختص انبیاء (ع) و ائمه اطهار (ع) و علمای بیدار اسلام است و دیگران از عهده این سیاست و اداره آن بر نمی­آیند.(خمینی، 1378، ج13: 432). بنابراین امام (ره) سیاست را تدبیر، مدیریت و رشد و پرورش دادن و هدایت کردن افراد جامعه به مصالح دنیوی و اخروی می­داند. در دیدگاه امام (ره) موضوع سیاست همان تربیت است نه قدرت. (خمینی، 1378، ج14: 153). سیاست به معنای حقیقی در منظر امام (ره)، مدیریت، توجیه و   نظم­دهی به زندگی انسان­ها در مسیر حیات معقول است. (جعفری، 1371: 40-39)

امام خمینی به وجود دو نوع سیاست قائل است: سیاست معمول در دنیای حاضر که سیاست گذاران غیرمذهبی آن را طراحی و اجرا می کنند و سیاستی برخاسته از متن دین که با عینیت‌های موجود در حوزه سیاست کنونی دنیا تفاوت ماهوی و صوری دارد. سیاست نوع اول را با استفاده از مبانی فکری حضرت امام(ره) می‌توان سیاست ضاله و سیاست دوم را سیاست عادله نامید. در جای دیگری نیز ایشان به سیاست عادله در بیان خود اشاره کرده و آن را پذیرفته‌اند: «اسلام برای اقامه حکومتی عدل گستر آمده است».(خمینی، 1369: 20)