100- اخلاق معاشرت

1-اهمیت و جایگاه
- در طول تاریخ همواره گروه هایی بوده و هنوز هم در گوشه و کنار جهان هستند که از معاشرت با دیگران پرهیز داشته و زندگی در انزوا و خلوت را ترجیح داده اند.
- دلیل انزوا و گوشه گیری این گروه ها:
الف- اجتماع و زندگی اجتماعی با دیگران زمینه ساز گناه و انحراف است.
ب- معاشرت بادیگران زمینه ساز بسیاری از رذایل اخلاقی است.
ج- انزوا باعث می شود انسان با خیالی آسوده و بدون دغدعه فکری به عبادت و راز و نیاز با معبود می پردازد.
د- از آسیب تهمت و حسادت و سوء ظن مردمان بد اندیش در امان می مانند.
- حقیقت آن است که معاشرت و ارتباط سازنده با دیگران، یکی از مهم ترین و اصلی ترین نیازهای روحی و روانی آدمیان است.
- کلمه انسان برای انسان شاید به دلیل نیازمندی او به انس والفت با دیگران است.
- به هر حال هیچ انسانی در شرایط عادی، به تن هایی توانایی بقاء و ادامه حیات را ندارد.
- چرا یکی از بزرگ ترین و طاقت فرس اترین مجازاتها برای مجرمان، نگه داشتن آنان در سلول انفرادی است؟
- آیا جز این است که زند ان انفرادی او را از دیدن سایر انسانها، سخن گفتن با آنان و معاشرت داشتن با دیگران محروم می کند؟
- کسی که با نگه داشتن در سلول انفرادی مجازات می شود رنجی که از دوری دیگران می برد به مراتب از رنجی که از ممنوعیت از خوراک و پوشاک و امثال آن می برد طاقت فرساتر است.
- گروه هایی که انسان با آنها مواجه است به ترتیب:
الف- خانواده
ب- سایر اقوام
ج- هم سالان، همسایگان و دوستان
د- اجتماع، شهر و جامعه جهانی
- همه موارد فوق در تکون شخصیت اجتماعی، اخلاقی، سیاسی انسان تأثیری انکار ناپذیر دارد.
- جامعه ظرف ظهور:
الف- فضایل اخلاقی مانند: عدالت، انصاف، احسان، ایثار و ...
ب- رذایل اخلاقی مانند: ظلم، تکبر، خیانت، دروغ، رشوه، بی بند و باری و ...
ج- تعلیم و تعلم
د- آشنایی باتجارت دیگران
- معاشرت با دیگران، یکی از بهترین ابزارها برای تهذیب نفس و خودسازی است. "معاشرت به طور مطلق"
- از مطالب پیش گفته به دست می آید که معاشرت به طور مطلق و با همه انسانها نه قابل توصیه است و نه قابل هشدار !!
- می توان گفت که معاشرت با دیگران دو گونه است:
الف- معاشرت مطلوب و سازنده
ب- معاشرت نامطلوب و مخرّب
- معاشرت به خودی خود مطلوبیت ذاتی ندارد
- خوب یا بدی معاشرت بستگی به دو چیز دارد:
الف- هدف از معاشرت
ب-  نوع تأثیر آن در کمال مطلوب انسان
پیامبر اکرم (ص): ای ابوذر همنشین صالح بهتر از تنهایی و انزوا است و تنهایی بهتر از همنشین ناصالح است.
2-  انواع معاشرت:
به طور کلی می توان معاشرتهای هر فردی را با دیگران به پنج دسته تقسیم کرد:
الف- معاشرتهای انسانی
- منظور ما از معاشرتهای انسانی برخوردهایی است که با دیگران، به عنوان یک انسان و همنوع داریم.
ب- معاشرتهای آیینی
- نوع دیگری از معاشرت هست که می توان آن را معاشرت آیینی یا دینی نامید. یعنی معاشرتها و روابطی که هر فردی با سایر افراد هم کیش و هم ملک خود دارد.
- پیامبر اکرم (ص): کسی که فریاد استمداد برادر مسلمانی را بشنود، ولی به یاری او نشتابد، مسلمان نیست.
ج- معاشرتهای شهروندی
- هر کدام از ما به عنوان یک شهروند با سایر شهروندان دارای روابط خاصی هستیم که با غیر شهروندان چنان روابطی را نداریم.
علی (ع): و خدا را! خدا را! همسایگان را بپایید که سفارش شده پیامبر شمایند...
ه- معاشرتهای دوستانه
- هر یک از ما از میان همنوعان، همشهریان یا هم کیشان خود، افراد خاصی را بر می گزینیم و با آنان روابط صمیمانه تری را برقرار می کنیم . همین مسئله وظایف اخلاقی خاصی بر عهده ما می گذارد
و- معاشرتهای خانوادگی
- ما به عنوان یک فرزند، در قبال والدین خود وظایف ویژه ای بر عهده داریم .
احترالم والدین، روابط همسران، نحوه تربیت فرزند، صلح رحم، و ده ها مسئله خرد و کلان دیگر، همگی مربوط به این نوع از معاشرت می شود.
3- معیار معاشرت
"هر چه برای خود می پسندی برای دیگران هم بپسند."
- شخصی به محضر پیامبر (ص) رسید و عرض کرد : ای پیامبر خدا، کاری را به من بیاموزان که با انجام آن به بهشت در آیم . پیامبر اکرم (ص) در پاسخ فرمودن د: "چیزی را که دوست داری از ناحیه مردم به تو برسد،
به آنان برسان و چیزی را که دوست نداری از مردم به تو برسد، به آنان نرسان."
- بهترین و کاملترین معیار برای سنجش درستی یا نادرستی رفتار های اجتماعی چیست؟
این است که انسان خود را به جای دیگران قرار دهد.
- چرا در هنگام معاشرت با دیگران باید خود را به جای آنان بگذاریم؟
- همین مقدار که انسانهایی هستیم و باید با ه م زندگی کنیم و از زندگی اجتماعی نمی توانیم چشم بپوشیم و این زندگی به روابط متقابل نیازمند می باشد، کافی است تا خود را به رعایت روابط اجتماعی متقابل ملزم سازیم و رفتار مناسب داشته باشیم و این مهم با این معیار که خود را به جای طرف مقابل فرض نماییم به دست می
آید و محقق می گردد.
4- اهتمام به امور مردم
- توصیه اکید اسلام این است که هر مسلمانی ه مواره باید دغدغه سایر انسانها را داشته، نسبت به هدایت و ارشاد آنها احساس مسئولیت کند . و این مختص به هم کیشان و هم مسلکان او نیست.
بنی آدم اعضای یک دیگراند         که در آفرینش زیک گوهرند
چو عضوی به درد آورد روزگار         دگر عضوها را نماند قرار
پیامبر اکرم (ص): مردمان همگی، عیال خداوند هستند، پس محبوب ترین افراد نزد خداوند، نیکوترین شان نسبت به عیال خداوند است.
پیامبر اکرم (ص)، در سخنی دیگر، اوج خردورزی را پس از دینداری، مهربانی و محبت و خیرخواهی نسبت به همه انسانها، اعم از خوب و بد، معرفی کرده است.
پیامبر اکرم (ص): محبت نسبت به مردم نصف ایمان است.
امام علی (ع): محبت به مردمان نصف عقل محسوب می شود.
خورنده که خیرش برآید زدست        به از صائم الدهر دنیا پرست
مسلم کسی را بود روزه داشت         که درمانده ای را دهد نان چاشت
- تصور عموم از بشر دوستی اهتمام به امور مردم، مسائل مادی و رفاهی است.
- برخی از نویسندگان در این باره گفته اند:
"بشر دوستی عبارت از در نظر گرفتن حقوق مردم و سعی در رفاه حال آنان است."
- روشن است که امور مردم و سودرسانی و خدمت به آنان منحصر در امور مادی و رفاهی نیست.
پیامبر اکرم (ص) فرمودند: " من اصبح و لایهتم بامور المسلمین فلیس بمسلم" کسی که صیح کند و به امور مسلمانان اهتمام نورزد، مسلمان نیست.
به قول سعدی: "برادر که در بند خویش است نه برادر و نه خویش است."
5- برآورده ساختن نیاز مردم
- یکی دیگر از وظایف اخلاقی ما در جامعه این است که در بر آورده ساختن نیازهای برادران دینی خود کوشا باشیم.
این کار از جمله محبوب ترین کارها نزد خداوند به حساب می آید.
در اسلام در پیش قدم شدن در رفع حوائج دیگران:
- از همه مسلمانان خواسته شده که به محض اطلاع از نیازمندی یک مؤمن، موظفند، در صورت امکان، در رفع نیاز او پیش قدم شوند یعنی اجازه ندهند که آن فرد، نیازش را بیان کند.
"اذا علم الرجل انّ اخاه المؤمن محتاج فلم بعطه شیئاً حتّی ثمّ اعطاه لم یؤجر علیه."
هرگاه کسی آگاه شود که برادر مؤمن وی، نیازمند است و چیزی به او ندهد تا آنکه از او بخواهد، سپس به او عطا نمایدپاداشی نصیب وی نخواهد شد.
- حتی اگر کس ی، خودش، نمی تواند نیاز برادر مسلمانش را برآورده سازد، ولی می تواند از اعتبار و آبروی خود در این جهت مایه بگذارد، اخلاقاً موظف است، این کار را انجام دهد.
- امام رضا (ع) در این باره فرمودند : "خداوند را در روی زمین بندگانی است که در بر آورده ساختن نیازهای مردم تلاش می کنند، اینان روز قیامت در امان هستند."
6- اصلاح میان مردم
فاتقوا الله و اطلحوا ذات بینکم و اطیعواالله و رسوله ان کنتم مؤمنین" (انفال/ ١)
... پس از مخالفت فرمان خدا بپرهیزید؛ و خصوصیاتی را که در میان شما است، آشتی دهید؛ و خدا و پیامبرش را اطاعت کنید؛ اگر ایمان دارید.
انّما المؤمنون اخوه فأصلحوا بین اخویکم و اتقواالله لعلّکم ترحمون." (حجرات/ ١٠)
مؤمنان برادر یکدیگرند؛ پس دو برادر خود را صلح و آشتی دهید و تقوای الهی پیشه کنید، باشد که مشمول رحمت او شوید.
"اصلاح ذات بین"
- یکی از بهترین و مطلوب ترین اخلاقیات اجتماعی، اصلاح ذات بین است.
- بدون تردید در زندگی اجتماعی همواره ممکن است کدورتها و ناراحتیهایی میان افراد، پدید آید.
- وظیفه دیگران در بروز کدورت و ناراحتی بین دو نفر چیست؟
- یکی دیگر از وظایف اخلاقی سایر افراد این است که میان آنان را آشتی داده و اجازه دهند که اختلافی جزیی به اختلافات ریشه ای و عمیق تبدیل شود.
- اصلاح ذات بین در اسلام از نماز و روزه و صدقه دادن نیز بالاتر دانسته شده است.
- امام صادق (ع): اصلاح میان مردم را نوعی صدقه دانسته اند که محبوب خداوند است.
7-نظارت اجتماعی: امر به معروف و نهی از منکر
- یکی از بهترین جلوه های اخلاق اجتماعی در اسلام، مسئله امر به معروف و نهی از منکر است.
-  انسان باید بکوشد تا خوبیها را در سطح جامعه گسترس دهد و زشتیها و بدیها را، در هر جایی که می بیند، بردارد.
- امر به معروف و نهی از منکر ، بهترین و زیباترین نشانه اهتمام به امور خلق و توجه به مسائل مسلمانان است.
- امر به معروف و نهی از منکر؛ یعنی در برابر دیگران احساس مسئولیت کردن.
- لقمان خطاب به فرزندش می گوید: "یا بنّی اقم الصلاه و امر بالمعروف و انه عن المنکر و اصبر علی ما اصابک انّ ذلک  من عزم الامور." (لقمان/ ١٧)
پسرم! نماز را برپادار، امر به معروف و نهی از منکر کن، و در برابر مصایبی که به تو می رسد شکیبا باش که این از کارهای مهم است.
- علی (ع)، مهمترین دلیل پذیرش خلافت را، پس از قتل عثمان، امر به معروف و نهی از منکر دانست.
(آیین زندگی (اخلاق کاربردی)، دکتر احمد حسین شریفی)