72- دهمین حال از احوالات عارفان راستین: یقین

إِنَّ فِی السَّمواتِ وَ الأَرضِ لآیاتٍ لِلْمُؤمِنینَ وَ فِی خَلقِکُمْ وَ ما یَبُثُّ مِنْ دابَّهٍ آیاتٌ لِقَوْمٍ یُوقِنونَ.

بی شکّ در آسمان‌ها و زمین نشانه‌های فراوانی برای مؤمنان وجود دارد. و نیز در آفرینش شما و جنبندگانی که در سراسر زمین پراکنده ساخته نشانه‌هایی است برای جمعیتی که اهل یقین هستند.

 چون سالک را مشاهده دست داد و با چشم دل، حقّ را دید و نور حقّ در دلش تابید و از خود فانی و در حقّ باقی شده و از هر چه رنگ تعلّق است آزاد شد، و همه تعینّات را رها کرد، آنگاه به یقین می‌رسد. یقین در لغت علمی است که شکی با آن نباشد، و نزد عرفاء عبارت است از رؤیت عیان به قوّت ایمان نه به حجّت و برهان.

عرفان و معرفت تا به مرحله یقین نرسد، از منازل ابتدایی سالکان کوی حقّ است، اما وقتی به مرحله یقین رسید منازل و مراحل آن یکی پس از دیگری پیموده می‌شود، زیرا خود یقین دارای سه مرحله علم الیقین، عین الیقین و حق الیقین است.

در کشف المحجوب هجویری آمده است: «علم الیقین علم معاملات دنیاست به احکام و اوامر، عین الیقین علم به حال نزع و وقت بیرون رفتن از دنیاست، و حقّ الیقین علم به کشف رؤیت اندر بهشت، پس علم الیقین درجه علماء است و عین الیقین مقام عارفان است و حقّ الیقین فناگاه دوستان است. بنابراین علم الیقین به مجاهدت و عین الیقین به مؤانست و حق الیقین به مشاهدت شود، یکی عام است و دیگر خاص و سه دیگر خاص الخاص است».

و شبلی گفته است:

«علم الیقین آن است که به ما رسید بر زبان پیغمبران علیهم السلام و عین الیقین آن است که خدا به ما رسانید از نور هدایت به اسرار قلوب بی‌واسطه، و حق الیقین آن است که بدان راه نیست.

منظور از این یقین، یقین شهودی است. سالک با سیر در درجات یقین، از علم الیقین به عین‌الیقین رسیده با دیدن حقیقت اشیاء از شنیدن و استدلال بی‌نیاز می‌گردد. سپس در حق و یقین، صبح سعادت سالک دمیده، از علم و آگاهی خود فانی شده، به مقامی فراتر از یقین انتقال می‌یابد.

 

یا ربّ چون به وحدتت یقین می‌دارم		ایمان به تو عالم آفرین می‌دارم
دارم لب خشک و دیده تر بپذیر		کز خشک و تر جهان همین می‌دارم

(ابوسعید ابوالخیر)

امام جعفر صادق (ع) در عظمت یقین می‌فرماید:

اَلْیَقینُ یُوصِلُ الْعَبدَ اِلی کُلِّ حالٍ سَنّیٍ وَ مَقام عَجیبٍ …

یقین بنده را به همه احوال رفیع و مقام‌های شگفت‌آور می‌رساند.

چنین خبر داده است رسول گرامی اسلام (ص) از عظمت مقام یقین، هنگامی که نزد ایشان از عیسی بن مریم (ع) سخن به میان آمد که ایشان بر روی آب راه می‌رفت، حضرت فرمودند:

 

لَوْ زادَ یَقینُهُ لَمَشَی عَلَی الْهَواءِ

اگر یقینش بیشتر بود، روی هوا هم پرواز می‌نمود.

 

یا ربّ ز قناعتم توانگر گردان		وز نور یقین دلم منوّر گردان
روزی من سوخته سرگردان		بی منّت مخلوق میسّر گردان

                                                                                               (ابوسعید ابوالخیر)