تأمین صحیح نیازها
مقصود از تأمین صحیح نیازها، ارضاى نیازهاى زیستى در حد متعادلْ پیش از پرداختن به تربیت اخلاقى و تعالى نیازهاى بالاتر است. با توجه به نقش انگیزه که یکى از مبادى رفتار است، مادامى که فرد تحت فشار گرسنگى یا تمایلات جنسى است و یا سرپناهى براى حداقل زندگى ندارد و ... نمى تواند به طرف تعالى اخلاقى پیش رود.
در تعالیم اسلامى این نکته مورد توجه واقع شده است؛ در سوره «قریش» دعوت به عبادت خداوند، پس از یادآورى تأمین طعام و امنیت آنان آمده است: «پس باید پروردگار این خانه را عبادت کنند؛ همانکس که ایشان را از گرسنگى نجات داد و از ناامنى رهایى بخشید.»[1] دقت در آیات زیر نیز معلوم مى دارد که صفات اخلاقى، تقوا، شکر و نیز عمل صالح، مترتب بر تأمین احتیاجات اولیه انسان مطرح شده است:
و کلوا ممّا رزقکماللهُ حلالًا طیّباً، و اتّقوا اللّه ....[2]
یا ایّها الّذین آمنوا کلوا من طیّبات ما رزقناکم و اشکروا لِلّه ....[3]
یا ایّها الرُّسل کلوا من الطّیّباتِ واعملوا صالحاً ....[4]
پیامبراکرم صلى الله علیه و آله در حدیث شریفى، به نقش حیاتى تأمین نیازهاى زیستى براى توجه به نیازهاى عالىتر اشاره مى فرماید: «... اگر نان نبود، نماز نمى خواندیم، روزه نمى گرفتیم و واجبات پروردگار- عزّ و جلّ- را نمى توانستیم ادا کنیم.»[5] و در جایى دیگر مى فرماید: «نزدیک است که فقر و نادارى به کفر و ناسپاسى بینجامد.»[6] در سیره پیامبر و ائمه طاهرین علیهم السلام نیز مشاهده مى کنیم که عملًا با عنایت به محرومان و رفع نیازمندى هاى آنان از نزدیک، در میانه شب و در سرما و گرما، سعى در تأمین حداقل احتیاجات آنان مى نمودند[7] و همین مطلب مقدمات نیل به سوى انوار هدایت را براى آنها فراهم مىکرد. حتى در برخورد با دشمنان نیز قبل از دعوت به صلاح و سداد، به رفع نیازهاى معیشتى آنان مىپرداختند. سیره امام حسن علیه السلام با مخالفان نادان، همین شیوه انسانى بود:
مردى از شام به تحریک معاویه، روزى امام را به دشنام گرفت. امام علیه السلام چیزى نفرمود تا ساکت شد. آنگاه با لبخندى شیرین او را سلام گفت و فرمود: «پیرمرد! فکر مى کنم غریب هستى، و گمان مى برم در خطا افتاده اى. اگر از ما رضایت بخواهى خواهیم داد و هم اگر چیزى بطلبى و اگر راهنمایى مى جویى، راهنمایى ات خواهیم کرد و اگر بارى بر دوش دارى، برمى داریم و اگر گرسنه اى سیرت مى سازیم و اگر نیازمندى، نیازت را برمى آوریم و هر کارى دارى در انجام آن حاضریم. و اگر بر ما وارد شوى راحتتر خواهى بود که وسایل پذیرایى از هرگونه نزد ما فراهم است».
مرد شرمسار شد و گریست و گفت: «گواهى مى دهم که تو جانشین خداوند بر زمینى، خدا بهتر مى داند که رسالت خویش را کجا قرار دهد. تو و پدرت نزد من مبغوضترین انسانها بودید و اما اکنون محبوبترین اید». پیرمرد آنروز مهمان امام شد و چون از آنجا رفت به دوستى آن گرامى، گرویده بود.[8]
آبراهام مَزلو[9] یکى از روانشناسان انسان گرا، طریقه جدیدى براى طبقه بندى انگیزه هاى آدمى عرضه کرده است. وى سلسله مراتبى از نیازها ارائه کرد که از نیازهاى اساسى زیستى آغاز مى شود و در سطوح بالاتر به انگیزه هاى روانى پیچیده تر مى رسد.
