354- مرید و مراد

 

مختصات مراد و پیر راه‏

1. علم او براى خدا باشد نه دنیا.

2. گفتار و کردارش هم‏خوانى و وحدت داشته باشند.

3. معتدل و میانه‏رو در سیر و سلوک عملى باشد.

4. مراقبت صغرى و کبرى داشته باشد.

5. در دستگیرى مستعدان و مریدان کوشا، دلسوز و اهل هدایت و هدّیت باشد.

6. حضور در محضر او زبان را از بیهوده‏گویى و جسارت‏آمیزى باز دارد و نفس را به یاد خدا آرام نماید.

7. اهل فکر، ذکر و شیدایى درونى و شکستگى قلبى باشد.

8. داراى علم عِنایى ولدّنى باشد.

9. «عبد خدا» باشد.

10. «قیام لله» در همه امور اعم از سخن و سکوت، قال و قدم و ... باشد.

مختصات مرید و شاگرد پیر طریق‏

1. اهل بصیرت، فطانت، و فراست بوده، اشارت‏شناس و رازیاب باشد.

2. روشن‏دل باشد تا بزرگى و عظمت «پیر» را دریابد.

3. صادق و مخلص باشد.

4. اهل وفا، صفا و پایدار در پیمان‏ها باشد.

5. آزادمرد و آزاده باشد.

6. رازدار و سرّ نگه‏دار باشد.

7. پند پذیر و نصیحت شنو باشد.

8. تسلیم و مطیع پیر راه باشد.

9. شریعت محور باشد.

10. مراد را براى خدا باور داشته و دوست بدارد و ارادت ورزد.

11. در صدد امتحان شیخ و مراد خویش بر نیاید.

12. ولایت‏شناس و ولایت‏مدار باشد.

لازم به یادآورى است که در نسبت و تعامل استاد و شاگرد، شاگرد و استاد در عرفان اسلامى شیعى توجه به‏

حداقل چند نکته یک ضرورت اجتناب ناپذیر است:

الف) معیار معرفت و معنویت تنها قرآن و سنّت معصومین علیه السلام باشد که تنها «خط قرمز» محسوب شده و همه در برابر «ثقلین» تعهد و التزام داریم و هرگز مراد و پیر را فراتر از کتاب و سنّت ندانیم که کژاندیشى و کژروى محض است.

ب) در طول سلوک عملى از بدایت تا نهایت و آغاز تا انجام فقط «شریعت» ملاک است یعنى «شریعت محورى» در همه سطوح و ساحت‏هاى سلوکى مبنا و میزان عمل خواهد بود که شریعت از حدوث تا بقاء حضور داشته و به بهانه طریقت یا حقیقت ساقط نخواهد شد بلکه تکلیف در مراحل بالاتر و سطوح والاتر بیشتر و سنگین‏تر است.[1] ج) معیار سنجش اعمال و میزان تشخیص کشف و شهود انسان کامل معصوم و صاحبان ولایت کلّیة الهیّه هستند و بس.

آسیب‏شناسى رابطه مرید و مرادى‏

چنانکه اهل معرفت و سلوک قائده «الرفیق ثم الطریق» را در اهمیت، منزلت، ضرورت و میزان تأثیرگذارى استاد راه و

پیر طریق مطرح کردند، به همان اندازه نیز شناخت آفات درونى و برونى و آسیب‏هاى نظرى و عملى ساحت سلوکى و عرفان عملى مهم و حسّاس است به خصوص اگر به واقعیت‏هاى تلخ و شیرین عصر جدید پیرامون عرفان عملى و گرایش به سلوکِ عرفانى توجه نمائیم این اهمیت و حسّاسیت بیشتر خودنمایى مى‏کند.

واقعیت‏هاى عمومى در سطح جامعه اعم از وجود انسان‏هاى سالک حقیقى و راستین و در کنار آن باز شدن دکّان داعیه‏داران و مدّعیان سیر و سلوک و حتى درآمیختگى نامتجانس و بلکه ناجوانمردانه عرفان ناب با عرفان کاذب و دروغین به گونه‏ایى که عرفان‏هاى غیر دینى و سکولار و لیبرالیستى نیز با سوء استفاده از عرفان‏گرایى جامعه اسلامى انقلابى و استفاده ابزارى از عرفان و سیر سلوک در قالب عرفان درمانى، انرژى درمانى، تله‏پاتى، هیپنوتیزم، احضار روح، تجربه‏هاى عرفانى شهودى، دعا درمانى، معناگرایى و ...

هسته‏ها، حلقات و انجمن‏هاى ذهن خوانى، تقویت اراده، تسخیر طبیعت، مثبت اندیشى و ... را تشکیل داده و برخى نیز به نام مهدویت، عرفان عملى و سیر و سلوک، اجازه داشتن از بزرگان معرفت و معنا خواسته و ناخواسته، با غرض و بى‏غرض عرفان ناب را دچار آفات و خطراتى کردند که به‏

جاى راهنمایى، رهزنى مى‏کنند و چون راه رفته و طىّ مقامات معنوى نکرده‏اند و زمام هدایت فکرى و معنوى نسل جوان را به دست گرفته‏اند یا آنها را خلوت گزیده و عزلت پیشه و در خود و خلسه فرو رفته و یا دچار توهّمات و تخیلات و پندارزدگى در حوزه عرفان مى‏نمایند و هنوز با الفباى معارف اسلامى و عرفان ناب آشنایى نداشته خود را عارف و استادان خویش را قطب و قدوه عارفان و سالکان مى‏نامند و مى‏دانند و تسلیم مطلق آنها گشته‏اند و یک جانبه گرایانه مى‏روند و مراد و استادان آنها نیز انحصارگرایانه دستورهاى ولایى صادر مى‏نمایند و خویش را نماینده اسلام و جانشین امام زمان (عج) معرفى مى‏کنند و از صفاى ذهنى و صدق درونى و گرایش‏هاى معنویت گرایانه نسل جوان استفاده‏هاى نادرست مى‏کنند پس:

اى بسا ابلیس آدم رو که هست‏		پس به هر دستى نشاید داد دست‏

 

اینک به برخى از آسیب‏هاى رابطه مرید و مرادى اشاره مى‏شود:

1. چون عرفان درونى و رازها و اسرار آن در سلوک عملى پنهان است شناخت صادق از کاذب، صالح از طالح در حوزه مُرادشناسى و مریدى کردن بسیار دشوار مى‏نماید و خود

سرچشمه آسیب‏هاى فراوانى خواهد شد.

2. عارفان راستین و استادان عامّ شایسته، جامع و کامل معمولًا و غالباً مجهول، در پرده، و اهل خلوت هستند و از «شهرت» و شناخته شدن اجتناب مى‏نمایند و غیبت آنها در جامعه، زمینه حضور نااهلان و ناواردان در عرصه سیر و سلوک خواهد شد.

3. نبودن شاخص‏هاى ثابت و معیارهاى دقیق براى ارزیابى مدعیان راهبرى و ارشاد.

4. وجود انحراف در فرقه‏هاى مختلف صوفیه به خصوص پس از قرن دهم و یازدهم به این طرف و وجود عناصر درس ناخوانده، غیرمجتهد در اصول و فروع دینى و برپا داشتن حلقات ذکر و مجالس وعظ و اندرز و نماز جماعت‏هاى ... که جامه چوپانى پوشیده و باطن درنّده‏خو و خون آشام دارند و خود را در میان گوسفندان رام و بى‏آزار پنهان‏سازى کردند و دنبال شکار مى‏گردند و شکارچى نامردى هستند. تا جایى که برخى ساده‏اندیشان مراد خویش را تا حد عصمت پیش برده و اطاعت محض و بى‏چون و چرا از آنها مى‏نمایند و اصل را با فرع اشتباه گرفته و فروع را به جاى اصول نشانده‏اند و عقل خویش را تعطیل کرده و چشم و گوش بسته دنباله روى مدّعیان دروغین سیر و سلوک‏

هستند.

نشانه‏هاى مدعیان دروغین‏

1. ریاست طلب است و این طلب را پنهان کرده و فریب کارانه متواضع مى‏نماید.

2. حسادت دارد (حسدورزى).

3. براى خودش تبلیغ مى‏کند (یا مستقیم و یا غیر مستقیم از طریق برخى مریدان غافل و ...).

4. مرید پرورى و جمع دوستانِ ارادتمند و مطیع محض که سخن هیچ احدى را گوش فرا نداده و تنها تسلیم محض افکار و اراده‏هاى او باشند و اگر انسان بهترى از حیث علمى و عملى پیدا شد آنها را به سوى آن فرانخوانده و بلکه به بهانه‏هاى مختلف از مراجعه به عالمان و وارستگان دیگر باز مى‏دارد در حالى که هر گلى یک بویى دارد و همه علم‏ها نزد یک نفر نیست.[2] در این صورت باید با هوشیارى رابطه خویش را با او قطع کرد و خود را نجات داد.

ویژگى‏هاى استاد عرفان‏

1. استاد و مُراد سعى و اهتمام نسبت به دارا شدن روح و

روحیه اجتهادى در شاگرد و مرادش ورزد.

2. شاگردان را نسبت به قرآن و عترت متعبد و اهل تسلیم تربیت کند.

3. همواره تعادل و تعالى، عقلانیت و معنویت را توأمان در سالک پرورش دهد.

4. معیارهایى را در اختیار شاگرد قرار دهد که بر نفس و تجلّیات نفسانى‏اش اشراف پیدا کند.

5. تنها انسان کاملِ معصوم و سنت و سیره آنها را ملاک ابدى و تغییرناپذیر براى سنجش همه چیز معرفى کند.

6. خود هرگز از جاده توحید، ولایت، عبودیت، و شریعت خارج نشود.

به هر حال در مکانیسم روابط راهرو و راهبر و فرایند تعلیم و تربیت مرید همواره آسیب‏هایى رخنه مى‏نماید که به تناسب زمان و زمینه‏ها نشانه‏هایى دارد و مرید باید اهل عقل و درایت، بینش و بصیرت و فراست و فطانت باشد تا گرفتار دام‏هاى شیطانى و تلبیسات ابلیسى نشود و شرایط استاد، راه‏هاى شناسایى استاد، مختصات و ویژگى‏هاى استاد، نوع و مکانیسم رابطه مرید و مراد، ویژگى‏هاى سالک و مرید همه و همه ما را در شناخت آسیب‏ها و درمانهایش کمک و یارى مى‏نماید تا ضمن فهم و درک لزوم استاد خبیر و الهى و

اهل ولایت و شریعت خویش را از خطرات این راه خطیر و خطرخیز مصون و معصوم ندانیم و سعى نمائیم اسلام‏شناسى، عرفان‏شناسى و عارف‏شناسى همه جانبه داشته و محمّد و آل پاکش علیه السلام را الگوى جاودانه و جامع قرار دهیم و تحت ولایت مطلقه و الهیّه حجت بالغه حقّ و ولىّ اللَّه الاعظم (عج) قرار گیریم که بیمه خواهیم شد:

رندان تشنه لب را آبى نمى‏دهد کس‏		گویى ولىّ شناسان رفتند از این ولایت‏

 

به تعبیر حضرت امام خمینى (ره):

بگذارید که از بتکده یادى بکنم‏		من که با دست بتِ میکده بیدار شدم‏
یوسفم گر زند بر سَرِ بالینم سَر		همچو یعقوب دل آشفته بویش باشم‏

 

 

 

 

---

[1] ( 1). ر. ک: طباطبایى، محمدحسین، المیزان، ج 6، ص 270-/ 305؛ رسالة الولایه، ص 46-/ 47، ترجمه صادق حسن زاده؛ رساله قشیریه، ص 20، 30 و 42؛ نفحات‏الانس، ص 13؛ حلیة الاولیاء، ج 10، ص 121؛ فتوحات مکیّه، ج 4، ص 544 و ....

[2] ( 1). ر. ک: شوشترى، عبدالقائم، غم عشق، ص 103، ج اول، 1384، قم: طوباى محبت؛ مجاهدى، محمدعلى، در محضر لاهوتیان، ج 2، ص 407-/ 412، چ دوم، 1384 ش، قم: لاهوت؛ آیت‏نور، ج 1، ص 232-/ 263؛ کاشفى، محمدرضا، عرفان و تصوف، ص 200-/ 212، قم: نشر معارف، چ اول، سال 1384 ش، قم.