89- شرایط اخلاقی نقد

الف- فهم سخن و تبحر در موضوع
چو بشنوی سخن اهل دل مگو که خطاست سخن شناس نه ای دلبرا خطا اینجاست
امام علی (ع): اگر دانستن چیزی برتر دشوار گردد، آن دشواری را از نادانی خود به حساب آر چه تو نخست که آفریده شدی نادان بودی سپس دانا گردیدی.
- اگر در نقد، به وی ژه نقدهای علمی، ناقد در پی بیان درستیها و نادرستیهای یک اندیشه است، طبیعتاً نخستین شرط این کار آن است که آن سخن را به درستی فهمیده باشد.
- داشتن تبحر و مهارت کافی در موضوع مورد نقد، یک یاز شرایط اخلاقی نقد است.
- کسی که اندیشه، گفتار یا کردار او مورد نقادی قر ار می گیرد نباید فوراً ناقدر را به به عدم فهم مطالب خود متهم کند.
ب- کنار نهادن حب و بغض
- تأثیر حب و بغض تا آنجا است که می تواند هنر را عیب و عیب را هنر جلوه دهد. کسی که به قصد مچ گیری، به نقد یک اندیشه یا رفتار می پردازد، قطعاً از درک حقیقت آن عاجر خواهد بود.
- باید توجه داشت که شخص یا اشخاصی که اندیشه یا رفتار آنان مورد نقد قرار گرفته است، اخلاقاً مجاز نیستند ناقد را به سوء غرض و داشتن حب و بغض نسبت به خودشان متهم کنند.
ج- پرهیز از نقد متقابل
- یکی دیگر از آفتهای اخلاقی بزرگ در عرصه نقد و نقادی آن است که بسیاری از نویسندگان در پاسخ نقدهای یک ناقد، بدون آنکه به پاسخ گویی نقدها بپردازند، به بررسی آثار ناقد و مطالعه سرگذشت و تاریخچه ناقد پرداخته و می کوشند تا به گونه ای بی عملیها و نادرستیهای او را استخراج کنند.
د- نقد انگیخته به جای انگیزه (به گفته بنگر نه به گوینده)
- یکی دیگر از بزرگ ترین آفتهای اخلاقی در عرصه نقد، خ لط و انگیزه و انگیخته است. کسی که مورد نقد قرار می گیرد به جای پرداختن به پاسخ نقدهای ناقد به کالبد شکافی نیت و انگیزه او اقدام می کند.
- امیر مؤمنان علی (ع): "حکمت را از هر کسی که آن را بیان می کند بگیر و به گفته بنگر و به گوینده منگ ر. حکمت گمشده مومن است . پس آن را فراگیر هر چند از منافقان باشد.

ه- تفکیک اندیشه و رفتار از فرد
- هم شخص ناقد و هم شخص یا اشخاص مورد انتقاد باید به این مهم توجه داشته باشند که نقد را، از ساحت نقد اندیشه و کردار ، به نقد صاحب اندیشه و کردار نکشانند.
و- لزوم بردباری و نقد پذیری
"ولا تستوی الحسنه ولا السّیئه ادفع بالّتی هی احسن فاذا الّ ذی بینک و بینه عداوه کانّه ولیّ حمیم." (فصلت/ ٣٤)
هرگز نیکی و بدی یکسان نیست؛ بدی را با نیکی دفع کند، ناگاه (خواهی دید) همان کس که میان تو و او دشمنی است، گویی دوستی گرم و صمیمی است.
ز- پرهیز از برچسب زدن
- یکی از شیوه های نادرست و خلاف اخلاق در مسئله نقد، برچسب زدن و انگ زدن به صاحبان اندیشه و یا به ناقدان است.
- برچسب هایی از قبیل : ارتجاعی، غربی، غرب زده، علم زده، فاشیست، مستبد و ...
- اگر اندکی بیندیشیم خواهیم دید که چنین برچسبه ایی حتی اگر هم درست باشند، هرگز خللی در بنیانهای منقی یک اندیشه ایجاد نمی کنند.
- آیا قرون وسطایی بودن یک اندیشه یا نو بودن آن در درستی یا نادرستی آن دخالت دارد؟
- خیر این عمل در حقیقت یکی از مغالطات منطقی است که معمولاً در کتابهای منطقی از آن به عنوان "مغالطه از طریق منشأ" یاد می شود.
ح- آغاز کردن از خود
"یا ایّها الّذین آمنو ا لم تقولون مالا تفعلون کبر مقتاً عندالله ان تقولوا ما لاتفعلون ."(صف/ ٣)
ای کسانی که ایمان آورده اید چرا سخنی می گویید که عمل نمی کنید ؟ نزد خدا بسیار موجب خشم است که سخنی بگویید که عمل نمی کنید.
- پیامبر اکرم (ص): خوشا به حال کسی که عیوب خودش او را از عیب گویی دیگران باز داشته است.
- امام صادق (ع): سودمندترین چیز برای انسان این است که به عیب خویش بر مردم پیشی گیرد.
هر کسی کو عیب خود دیدی زپیش     کی بدی فارغ خود از اصلاح خویش

 غافل اند این خلق از خود ای پدر        لاجرم گویند عیب همدگر