273- آثار اخلاقی و تربیتی خدمت رسانی (آثار فردی)

 

خدمت به مردم به ویژه محرومان و قشر آسیب پذیر جامعه افزون بر آثار و برکات و پاداشهای فراوان اخروی، آثار تربیتی و اخلاقی مطلوبی نیز در پی دارد که در دو محور فردی و اجتماعی تقدیم می گردد:

آثار فردی

1 ـ پرورش روحی و تکامل معنوی؛ بدون تردید خدمت به خلق از جمله بهترین راههای سلوک الی الله و رسیدن به قرب الهی است. از آموزه های اسلامی در این باره استفاده می شود که خدمت به مسلمانان و انسانها سبب تکامل روحی و معنوی انسان می شود. اسلام از پیروانش خواسته تا نفوس خود را با خدمت مخلصانه به مردم تکامل بخشند. از این رو، در پاره ای از روایات چنین کاری عبادت شمرده شده و خدمتگزاران محبوب ترین مردم معرفی شده اند. در واقع راز و رمز محبوبیّت در پیشگاه خداوند همین است که انسان به مردم خوبی کند و در رفع مشکلات آنان بکوشد تا رضایت خداوند جلب شود و دست انسان را بگیرد و به خواسته های درونی اش برساند؛ به قول شاعر:

تو با خلق خدا، چون مهربانی

خدای خلق، با تو مهربان است

هر که خواهان پیوند الهی است و شوق الهی در دل دارد، باید در این راه گام بردارد. حضرت علی علیه السلام می فرماید:

مَنِ اشْتاقَ خَدِمَ وَ مَنْ خَدِمَ اتَّصَلَ... .

هرکس شوق داشته باشدخدمت می کند وآن که خدمت کند (به قرب الهی) واصل می شود.

2 ـ نشاط معنوی؛ اثر وضعی خدمت به مردم و شادمان کردنشان این است که خداوند با این کار الطافش را شامل حال انسان می کند و روحیه و نشاطی معنوی در او می آفریند؛ به گونه ای که هر چه در این راه گام برمی دارد بیشتر لذّت می برد و سختی های آن را به جان می خرد. به قول مرحوم ملاّ هادی سبزواری:

تا نکنی ترک سر، پای در این ره منه

خود ره عشق است این، هر قدمی صد بلا

حضرت علی(ع) پس از آنکه به کمیل توصیه می کند خویشانت را به تحصیل خویهای نیک و خدمتگزاری به مردم فرمان ده، می فرماید:

کسی که دلی را شاد کند خداوند عوض آن شادی و خرّمی، برایش لطف (و خوشی معنوی) می آفریند (که بر اثر انجام کارهای نیک به او روی می آورد).

3 ـ جلوگیری از لغزشهای ذلت بار؛ خدمت مخلصانه به مردم، از فرو افتادن انسان در لغزشگاههای خوار کننده که فرومایگی او را در پی دارد، جلوگیری می کند؛ چرا که خدمتگزار به انگیزه نیکی به مردم و جلب رضایت خداوند قدم برمی دارد و همین قصد و نیکی مدد الهی را شامل حالش کرده، او را از لغزش بازمی دارد و چنانچه لغزش نیز از او صورت گیرد به برکت همان نیت و انگیزه الهی مورد آمرزش قرار می گیرد.

امام علی(ع) می فرماید:

صاحِبُ الْمَعْرُوفِ لا یَعْثَرُ وَ اِذا عَثَرَ وَجَدَ مُتَّکَأً.

نیکوکار نمی لغزد و هرگاه بلغزد تکیه گاهی می یابد (که به آن پناه می برد و لغزشش بخشیده می شود).

حضرت در بیانی دیگر، این تکیه گاه را معرفی می کند:

صَنائِعُ الْمَعْرُوفِ تَقی مَصارِعَ الْهَوانِ.

کارهای نیک صاحبش را از سقوط در لغزشگاههای خوار کننده نگه می دارد.

4ـ حمایت الهی بدرقه راه خدمتگزاران؛ خادمان به مردم از حمایت و کمک خداوند برخوردار و همواره در پناه او خواهند بود. پیامبر اکرم(ص) می فرماید:

اِنَّ اللّهَ فی عَوْنِ الْعَبْدِ مادامَ الْعَبْدُ فی عَوْنِ اَخیهِ.

همانا بنده تا وقتی که در راه کمک رسانی به برادر دینی اش باشد خدایش کمک می فرماید.

هر کس ز کار خلق یکی عقده وا کند	ایزد هزار عقده ز کارش رها کند
صدها فرشته بوسه بر آن دست می زنند	کز کار خلق یکی گره بسته وا کند

5 ـ بزرگواری و سروری؛ خدمت به مردم در روح خدمتگزار تأثیر گذاشته، احساس بزرگی و بزرگواری و شخصیت اجتماعی را برایش به ارمغان می آورد و در انجام مسئولیت ها و مأموریتهای محوّله موفقش می کند. امام علی(ع)، کارهای نیک را مایه سعادت می دانند:

اَلْمَعْرُوفُ سِیادَةٌ.

6 ـ محبوبیت اجتماعی: امام علی(ع) نتیجه خدمتگزاری مخلصانه را تسخیر قلوب مردم و محبوبیت نزد آنان می داند:

مَنْ بَذَلَ مَعْرُوفَهُ مالَتْ اِلَیْهِ الْقُلُوبُ.

کسی که به مردم نیکی کند دلهای آنان به او جذب می شود.