214- اخلاق تولید 7

اهمیت کار و تلاش اخلاق محورانه از منظر قرآن و حدیث

جدّیت، کار و تلاش از یک سو فرمان الهی است و از دوم سو مورد تأکید نبی مکرم اسلام ص و ائمه طاهرین (عـلیهم السلام) است و از سوم سو باعث نشاط و شادابی و ارتزاق روزی حلال می گردد، افزون بر اینها، اوقات انسان بیهوده هدرنمی رود و زمینه خدمت رسانی به دیگران نیز مهیا می گردد. سیصد و شصت آیه در قرآن کریم مربوط بـه (کـار) و صد و نود آیه راجع به فعل وارد شده است و آن آیات متضمن احکام کار و سنجش آن و مسئولیت کارگر و پاداش و کیفرآن است. (شریف قریشی، کار و حقوق کارگر،ص 113) کار و کوشش یگانه گمشده نیکان و بزرگان و مصلحین و تـربیت یـافتگان مکتب قرآن است. یگانه امتیاز مردم از نظر اسلام کار و کوشش است.در مکتب اسلام کثرت مال و خودکامگی و خوش گذرانی،ملاک برتری نیست،بلکه ملاک تـفوق و بـرتری، تقوی و کار نیک است کـه مـی فرماید: (گرامی ترین شما نزد خدا با تقوا ترین شما است) برخی از آیاتی که مردم را به کار نیک تشویق کرده و نیکوکاران را برتری داده نقل می کنیم: خداوند می فرماید: (و کـسانی کـه ایمان آورده و کارهای شـایسته کرده اند مـنزل شان باغ های بهشت است) (سوره کهف/آیه 107) و باز می فرماید: (هر کس از زن و مرد عمل شایسته کند و مومن باشد او را زندگی نیکو داده و پاداش شان را بهتر از آنچه عمل کرده اند می دهیم) (سوره نحل،ایه 97) و همچنین فـرمود: (هـر کس از زن و مرد کارهای شایسته کند و مومن باشد بهبهشت روند و به اندازه نخ هسته خرما ستم نخواهد دید) (سوره نساء/آیه 142) از خداوند روزی بجوئید و خدا را بسیار یاد کنید، شاید رستگار شوید) (سـوره جمعه، آیـه 10) قرآن کـریم مردم را به کار و کوشش دعوت کرده و آنها را جدابدان تشویق کرده و بر بشر لازم فرموده تا جنبه های مثبت زنـدگی را گرفته و با کمال جدّیت از مزایای آن بهره برداری نمایند و به دیگران استفاده بـرسانند،و از جـنبه ی مـنفی زندگی، یعنی از گوشه گیری و تنبلی و سستی جلوگیری کرده است. (شریف قریشی، کار و حقوق کارگر، ص 116 (

پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه و اله فـرمود: (اجـر کسی که برای زندگی خود و عائله اش زحمتمی کشد مانند اجر سربازی مجاهد است) (مـستدرک الوسـائل،ج 13،ص 55) مـقام و منزلت کارگر به اندازه ای والا و ارزشمند است که رسول خدا صلّی اللّه علیه و اله دستسعد انصاری که بـا طناب و بیل کار می کرد و مخارج خانواده اش را تأمین می نمود را بوسید و فرمود این دستی است کـه آتش با آن تـماس پیـدا نمی کند. (ابن اثیر، اسد الغابه فی معرفه الصحابه،ج 2،ص 269)

امام صادق علیه السّلام فرمود: امیر مومنان علی علیه السّلام در زمین بیل می زد(کشاورزی می کرد) و مواهب زمین را خارج می نمود و هزار برده را از مال شخصی و ازمـحصول دسترنج خود خرید و آزاد کرد. (کلینی؛ الفروع من الکافی،ج 5،ص 74)اسلام نه تنها مردم را در انجام کارهای مشروع، آزاد می گذارد و به هر کس اجازه می دهد، طبق ذوق و سلیقه شخصی به هر کاری که دلش خواست اقدامنماید،بلکه دولت اسـلامی را موظف می داند که در پیشرفت امور کارگران و بهبود شرایط کار و پیشه، اقدامات لازم را به عمل آورد. (قربانی، اسلام و حقوق بشر،ص 292) قسمتی از نامه ی امام علی علیه السّلام به مالک اشتر، هنگامی که او را به فرمانداری مصر بـرگزید چـنین است: (سپس سفارش مرا به بازرگانان و صاحبان صنایع بپذیر، و آنها را به نیکوکاری سفارش کن، بازرگانانی که در شهر ساکنند، یا آنان که همواره در سیر و کوچ کردن می باشند، و بازرگانانی که با نیروی جـسمانی کـار می کنند، چرا که آنان منابع اصلی منفعت و پدید آورندگان وسایل زندگی و آسایش و آورندگن وسایل زندگی از نقاط دور دست و دشوار می باشند...در کار آنها بیندیش چه در شهری باشند که تو به به سـر مـی بری یـا در شهرهای دیگر، با توجه بـه آنـچه کـه تذکر دادم) (نهج البلاغه، نامه شماره 53، ص 423)

اثر وجودی صنعت گران این است که کار مردم را کفایت می کنند، زیرا به یاری فکر و بازوی خود، مـصنوعاتی (کـالاها و سـرمایه ای و مصرفی) می سازند که دیگران توان ساخت آن را ندارند. فـلسفه وجـودی بازرگانان آن است که این مصنوعات را به بازارهای مصرف رسانند و چرخه تولید را استمرار بخشند. اگر مصنوعات صاحبان صنعت به یاری تـجارت بـه بـازارهای مصرف روانه نگردد، تولید صنایع ادامه نمی یابد و طبقاتی چون کـشاورزان، نظامیان،قضات و کارمندان به کالاهای ابزاری و مصرفی مورد نیاز دست نمی یابند در نتیجه ادامه کار آن ها ممکن نیست. بـدین سـبب امـام علی علیه السّلام استواری، دیگر طبقات را به دوطبقه، بازرگان و صنعتگر وابـسته مـی داند، به دیگر تعبیر،در هر دوره از حیات اجتماعی انسان، طبقه کشاورز به صنایع و ابزار کشت نیاز دارد، نظامیان و سـپاهیان نـیازمند سـلاح و ساز و برگ نظامی اند و قضات و دیگر کارگزاران دولتبه درآمد مالیات (خراج) وابسته اند. اگـر صـاحبان صـنعت نیازهای فوق را تولیدنکنند و بازرگانان آنها را به بازارهای مصرف نرسانند، بی شک روابط اجتماعی دچار اختلال مـی گردد. البـته صـنعت گران و کشاورزان نیز از جهت ایجاد امنیتبه نظامیان و قضات و از جهت نظم اجتماعی و زمینه سازی و اجرای قراردادها به کـارگزاران و دولتـ مردان وابسته اند. (نظری، کار و تولید، صص 35- 34)