114- توزیع نابرابر ثروت و مقابله با آن از نگاه اخلاقی

با توجّه به پی‏آمدهای ناگوار فقر و تکاثر در ابعاد گوناگون، از جمله آثار منفی‏ روحی و اخلاقی آنها،  آموزه‏ های دینی با طرح شیوه «مقابله فرهنگی با فقر و تکاثر و آثار آنها» تلاش می‏ کند تا از یکسو زمینه عدالت اقتصادی را فراهم سازد و از سوی دیگر، آثار نامطلوب فقر و تکاثر را به‏ ویژه در عرصه اعتقادی و اخلاقی خنثی کند. مهم‏ترین ابعاد این شیوه از این قبیل است:

1- تحکیم ارزش های اصیل

این بُعد به دو گونه، صورت پذیرفته است:
الف) تأکید بر ارزشهای اصیل از دیدگاه اسلام، همچون «ایمان و عمل صالح»،  تقوا،  «علم»،  «جهاد مالی و جانی»، «زهد» و «ایثار»
ب) به کارگیری واژگان پرکاربردِ ادبیاتِ نظامِ ارزشی جامعه تکاثری، در مفاهیم معنوی و ارزشی. در واقع، بهره‏ گیری از بار ارزشی این واژه‏ها (که ریشه در حسّ منفعت ‏طلبی انسان دارد) به سود معنویت و سعادت ابدی انسان؛ برای نمونه، به کارگیری واژه‏ های  تجارت ،   خرید و فروش و سود   و ثروت  در مفاهیم معنوی.

2- در هم شکستن ارزش های تکاثری

این بُعد به شیوه‏ های گوناگون نمود یافته است؛ از جمله: «حذف ثروت از معیارهای ارزیابی»، «تبیین جایگاه ثروتمندانِ متکاثر و زراندوزان، به عنوان سرچشمه‏ های ظلم اقتصادی»  و نیز «تأکید بر همنشینی با محرومان و دوری از متکاثران».

3- تبیین وظایف ثروتمندان و فقرا

به هدف تحقق عدالت و دست‏کم کاستنِ اثرات نامطلوب اخلاقی و اجتماعی فقر و ثروت زیاد، وظایفی اخلاقی و رفتاری برای‏ ثروتمندان و فقیران مؤمن ارائه شده است. در بخش وظایف ثروتمندان می ‏توان به دو مورد اشاره کرد:
الف) تبیین اخلاق توانگری ؛ همچون: «نگرش توحیدی به ثروت»،  «لزوم آراسته شدن به فضیلت هایی همچون سخاوت، فروتنی و شکر » و «پرهیز از بخل،  طغیان  و لهو
ب) تأکید بر رسیدگی به محرومان در دو بُعد «عاطفی»  و «مالی».
رسیدگی به بُعد مالی محرومان از سوی ثروتمندان بخش قابل توجهی از آموزه‏ های دینی به آن اختصاص یافته است. درباره وظایف فقرا نیز افزون بر تشویق به کار و تلاش برای رهایی از فقر،  بر رعایت «اخلاق تنگدستی» تأکید می‏ شود.
برخی از این وظایف عبارت است از: «آراسته شدن به «غنای نفس» (عزّت نفس) و پرهیز از اظهار فقر»،  «پرهیز از تکدّی‏گری»  و «پرهیز از تواضع ذلّت‏گونه در برابر ثروتمندان».
به خوبی روشن است که تحقّق اخلاق فقر و ثروت در جامعه، ارزشهای نظام سرمایه‏داری و تکاثری را به حاشیه می‏راند و ضمن بسترسازی برای عدالت اجتماعی، پی‏آمدهای فقر و تکاثر را نیز کاهش داده و یا خنثی می‏ سازد.