71- نهمین حال از احوالات عارفان راستین: مشاهده

اَللهُ نُورُ السَّمَواتِ و الْأَرْضِ مَثَلُ نُورِهِ کَمِشْکواهِ فیها مِصْباحٌ اَلمِصْباحُ فی زُجاجَهٍ الزُّجاجَهُ کَأَنَّها کَوْکَبٌ دُرِّیٌّ …

خداوند نور آسمان‌ها و زمین است، مثل نور خداوند همانند چراغدانی است که در آن چراغی پرفروغ باشد، آن چراغ در حبابی قرار گیرد، حبابی شفاف و درخشنده همچون یک ستاره فروزان.

مشاهده دیدار محبوب است بدون آنکه انقطاعی و یا ستری در آن فاصله بیندازد.

مشاهده، دیدار حق است به چشم دل و قلب پس از گذراندن مقامات و درک کیفیات احوال. در طیّ حال مشاهده برای صوفی و عارف حالاتی پیش می‌آید که از آن به «اشراق» و «جذبه» و «بیخودی» و «فنا» تعبیر می‌کنند. صوفی و عارف، با کسب مقامات و دریافت حالات، و تزکیه نفس و تصفیه باطن، چشمش به نور حقّ و پرتو انوار حقیقت معنوی و مخفی روشن می‌شود و دلش به آن نور تابناک می‌گردد.

امام علی (ع) در جواب کسانی که پرسیدند آیا خدا را می‌بینی فرمود:

ما کُنْتُ أَعْبُدُ رَبّاً لَمْ أَرَهُ

خدایی را که نبینم بندگی و عبادت نمی‌کنم.

ملاحسین کاشفی در لب لباب می‌نویسد: مشاهده و شهود احاطه حقّ باشد به ذاته به هر شیئی «أَوَ لَمْ یَکْفِ بِرَبِّکَ أَنًّهُ عَلی کُلِّ شَئٍ شهیدٌ» و چون سالک بدین مقام رسید، پیوسته انوار غیبی و آثار غیبی مشاهده نماید و این به نظری دست دهد که محض جان و دل باشد نه عین آب و گل. مولوی گوید:

هر که را هست از هوسها جان پاک		زود بیند حضرت و ایوان پاک
ای برادر چون ببینی قصر او		چون که در چشم دلت رُسته است مو
چشم دل از مو و علّت پاک آر		و آن گهان دیدار قصرش چشم دار
چون محمد پاک شد زین نار و دود		هر کجا رو کرد وجه الله بود

عارف در همه چیز خدا را می‌بیند و باید که عارف چنین باشد یعنی: رسد آدمی به جایی که به جز خدا نبیند.