60- عارف کیست؟

 عارف یعنی دانا  و شناسنده و آنکه خدا او را به مرتبت شهود ذات و اسماء و صفات خود رسانیده باشد و این مقام به طریق حال و مکاشفه بر او ظاهر شده باشد نه به مجرد علم و معرفت حال.[1]

چون از نظر بینش توفیق ساخت

عارف خود گشت و خدا را شناخت  (نظامی)

عارف کسی است که از وجود مجازی خویش محو و فانی گشته باشد.

 

عارف کسی است که عبادت حق را از آن جهت انجام می‌دهد که او را مستحق عبادت می‌داند نه از جهت امید ثواب و خوف از عقاب. چنان که امام علی (ع) می‌فرماید:

(الهی) ما عَبَدْتُکَ خَوْفاً مِنْ نارِکَ وَ لا طَمَعاً فی جَنَّتِکَ وَ لکِنْ وَجَدْتُکَ اَهْلاً لِلْعِبَادَهِ فَعَبَدْتُکَ.

پروردگارا تو را به خاطر ترس از آتش جهمنت، و نه به جهت طمع ورود به بهشتت عبادت نکردم، اما تو را سزاوار
پرستش یافتم، پس تو را عبادت کردم. (عباده العبید. عباده التّجّار. عباده الأحرار)

عارف مقابل عامی است:

بساط سبزه‌لگدکوب شد به پای نشاط

ز بس‌که‌عارف و عامی به رقص برجستند

نخستین خصوصیت عرفان این است که مکتب کتمان است و حرفهای عارفانه را نمی‌توان با همه زد، و عارف کسی است که از همه راز نگهدارتر باشد.

دوش بامن گفت‌پنهان‌کاردانی تیزهوش

وزشما پنهان نشاید داشت سرّ می‌ فروش

عرفان به معنای صحیح کلمه بیش از آنچه یک مکتب نظری باشد، راه و روش عملی است، و عارف کسی است که در متن زندگی خویش و مجموع افکار و احوال و اخلاق خویش، تحقق بخش دعوت‌هایی باشد که در مقام عرفان نظری توصیف می‌شود.

عرفان چیزی جز بیداری و هوشیاری نسبت به موضع خویش در عالم نیست، و عارف کسی است که آنچه از دید دیگران مخفی است، آواهایی که خفتگان نمی‌شوند، افقهایی که خفتگان نمی‌بینند و فضاهایی که عطر دل‌انگیز آن به مشام جان انسان‌های معمولی نمی‌رسد، می‌بیند و نه فقط می‌بیند بلکه آنچه شایسته دیدن و شنیدن است می‌داند، یعنی آنچه قرآن به عنوان دعوت به شهود خدا در همه صحنه‌های زندگی و احوال درون و بیرون بر آن تأکید دارد:

یار نزدیکتر از من به من است

وین عجب بین که من از وی دورم

عارف کسی است که خداوند او را به شهود ذات، صفات، اسماء و افعال خود مفتخر کرده باشد. از این رو معرفت، حال است که از شهود بدست می‌آید.

و به قول عارف شیرازی:

عارف از پرتو می‌راز نهانی دانست		گوهر هر کس از این لعل توانی دانست
شرح مجموعه گل مرغ سحر داند و بس		که نه هر کو ورقی خواند معانی دانست
عرضه کردم دو جهان بر دل و بر کار افتاد		بجز از عشق تو باقی همه فانی دانست