7- تعریف علم اخلاق
الف- تعریف علم اخلاق با تکیه بر علم و شناخت، چنان که خواجه نصیرطوسی از اندیشمندان مسلمان، در تعریف خود از علم اخلاق، نقش شناخت را برجسته کرده و می‌گوید:
علمی است به آن که نفس انسان چگونه خلقی اکتساب تواند کرد که جملگیِ احوال و افعال، که به ارادة او از او صادر می‌شود، جمیل و محمود بود.
ب- تعریف علم اخلاق با تأکید بر عمل و رفتار اخلاقی، به طوری که برخی از اندیشمندان از جمله ژکس نویسنده کتاب فلسفه اخلاق (حکمت عملی) می‌نویسد:
علم اخلاق عبارت است از تحقیق در رفتار آدمی بدان گونه که باید باشد… علم اخلاق… بدین مهم توجه دارد که عمل آدمی برای آن که کامل باشد و خیر را تحقق بخشد چگونه باید باشد.
به هر حال در تعریف علم اخلاق می‌توان گفت علم اخلاق علمی است که ضمن معرفی و شناساندن انواع خوبی‌ها و بدی‌ها، راههای کسب خوبی‌ها و رفع و دفع بدی‌ها را به ما تعلیم می‌دهد. یعنی هم بعد شناختی و معرفتی دارد و هم بعد عملی و رفتاری. بنابراین هدف اصلی این علم، آموزش شیوة رفتار است.[1]
علم اخلاق، دانش نیک و بد خوی ها، علم معاشرت با خَلْق که آن را تهذیب اخلاق یا حکمت نیز می‌نامند. و چند تعریف دیگر از علماء و اندیشمندان:
- علمی است که بحث می‌کند از انواع صفات خوب و بد، صفاتی که ارتباط با افعال اختیاری انسان دارد و کیفیت اکتساب این صفات و یا دور کردن صفات رذیله. پس موضوعش صفات فاضله و رذیله است از آن جهت که برای انسان، قابل اکتساب است یا قابل اجتناب.[2]
- علمی است که صفات نفسانی خوب و بد، و اعمال و رفتار اختیاری متناسب با آنها را معرفی می‌کند و شیوة تحصیل صفات نفسانی خوب و انجام اعمال پسندیده و دوری از صفات نفسانی بد و اعمال ناپسند را نشان می‌دهد.[3]
- علمی است که کمالات و کاستی‌های نفسانی و به تعبیر دیگر، فضایل و رذایل اخلاقی را تبیین می‌کند و شیوه تحصیل فضایل و چگونگی مبارزه با رذایل را نشان می‌دهد.[4]
- مجموعه قوانین رفتار که انسان می‌تواند به واسطه مراعات آن (عمل به آن) به هدفش برسد.[5]
- علم اخلاق از چگونگی اطاعت انسان از مشیت الهی یا وجدان شخصی بحث می‌کند.[6]
- علم اخلاق دانشی است که به آدمی می‌‌آموزد: 1- خلق‌های پسندیده و خوی‌های ناپسند کدام است؛ 2- راه پیراستن نفس از خلق‌های ناپسند چیست؛ 3- روش آراستن نفس به سجایای پسندیده کدام است؟[7]
