334- آفات اخلاقی مناظره 3

مراء یا جدالگری

 یکی دیگر از بدترین و مخرب ترین آفت های مناظره و گفتگوهای علمی، «جدال و مراء» است.  البته میان تعریف اصطلاحی مراء و جدال تفاوتهایی وجود دارد که در کتاب های اخلاقی مورد بررسی قرار گرفته است.  در عین حال،  این دو در بسیاری از موارد به یک معنا به کار می روند و ما نیز در اینجا آنها را به معنای واحدی که آن عبارت است از« پیکار لفظی و ستیزه در کلام،  برای چیره شدن بر طرف مقابل و ساکت کردن او»

کسی که دارای روحیۀ مراء و جدال است،  همواره در پی به کرسی نشاندن سخن خود است،  هرچند باطل بودن آن برای او آشکار شود.  مراء کننده،  در حقیقت خبر از خودخواهی،  غرور،  تکبر و خودپسندی خویشتن می دهد.  او با رفتارش در برابر حق موضع گیری کرده و خود را در زمرۀ اهل باطل و حق ستیزان قرار داده است.  مراء کننده گمان می کند که اعتراف به اشتباه موجب از دست رفتن منزلت و موقعیت اجتماعی او می شود؛ در حالی که اگر نیک بنگرد،  خواهد دید که چنین نیست؛ بلکه کسانی که تلاش می کنند تا حرف های اشتباه خود را به هر قیمتی،  توجیه نمایند و بر اشتباهاتشان سرپوش نهند،  اعتماد دیگران را از خود سلب می کنند و نتیجۀ این سلب اعتماد،  این می شود که سخنان درست و صحیح آنان نیز مورد توجه دیگران قرار نمی گیرد.

به هر روی،  طرفین بحث همواره باید مواظب باشند که بحث و گفتگوی آنان به مراء و جدال بی حاصل کشیده نشود.  در روایات فراوانی از مراء و جدال به شدت نهی شده است.  اولیای دین تأکید کرده اند که مراء و جدال،  حتی در جاهایی که حق به جانب جدال کننده باشد،  با ایمان واقعی در تعارض و تضاد است.  پیامبر اکرم(ص) در این باره می فرماید:  " هیچ کسی به کمال حقیقت ایمان نمی رسد مگر اینکه از مراء خودداری کند،  حتی اگر حق با او باشد.  "

امام علی(ع) در نکوهش مراء و ستیزه جویی علمی می فرماید:  " از مراء و دشمنی در گفتار بپرهیزید؛  چرا که این دو،  دل ها را نسبت به برادران بیمار می کند و دورویی و نفاق بر روی آنها می روید.  "

امام صادق(ع) می فرماید:  مراء از چهار حالت بیرون نیست:  یا درباره موضوعی است که هردو طرف حقیقت آن را می دانند،  که در این صورت کار آنان جز رسوایی طرفین و ضایع شدن آن موضوع،  پیامدی نخواهد داشت؛  و یا درباره موضوعی است که هیچ یک از طرفین حقیقت آن را نمی دان؛  روشن است که در این صورت جهل و نادانی خود را آشکار کرده و از حماقت خویش خبر داده اند؛  و یا آنکه درباره موضوعی است که فقط یک طرف حقیقت آن را می داند که در این صورت،  کسی که حقیقت موضوع را می داند و در عین حال،  به مراء با کسی که نسبت به موضوع جاهل است می پردازد با برملا کردن خطاهای علمی و اخلاقی طرف مقابل به او ظلم کرده است؛  و کسی که به رغم جهلش نسبت به حقیقت موضوع به مراء با عالم به آن موضوع می پردازد،  خبر از حق ناشناسی و حرمت شکنی خود نسبت به علم و عالم داده است.