333- آفات اخلاقی مناظره 2

شخصیت زدگی

 یکی از آفات و آسیب های اخلاقی مناظره ها و گفتگوهای علمی،  این است که به جای ذکر دلیل و بیان استدلال برای نظر خود،  شخصیت پیشینیان را محور قرار دهیم،  و به جای برخورد منطقی با استدلال های طرف مقابل،  به تقلید کورکورانه از گذشتگان و سنت جاهلانۀ آنان بپردازیم.  در قرآن کریم آیات متعددی در نهی از شخصیت زدگی و تقلید علمی کورکورانه آمده است.  مخالفان و دشمنان پیامبران،  زمانی که با منطق قوی و محکم آنان مواجه می شدند،  به جای پذیرش نتیجۀ مناظره و تسلیم شدن در برابر حق،  شخصیت گذشتگان خود را به رخ می کشیدند و با اقتدای به آنان از پذیرش حق استنکاف می کردند.

و چون به آنان گفته شود: «به سوی آنچه خدا نازل کرده و به سوی پیامبر[ش] بیایید»، می گویند: «آنچه پدران خود را بر آن یافتیم ما را بس است» آیا هرچند پدرانشان چیزی نمی دانسته و هدایت نیافته بودند؟گفتند: «خواه اندرزدهی و خواه از اندرزدهندگان نباشی برای ما یکسان است.  این جز شیوه پیشینیان نیست.  و ما عذاب نخواهیم شد. »بلکه گفتند: «ما پدران خود را بر آیینی یافتیم و ما[هم با] پی گیری از آنان، راه یافتگانیم. »و بدین گونه در هیچ شهری پیش از تو هشداردهنده ای نفرستادیم مگر آنگه خوشگذرانان آن گفتند: «ما پدران خود را بر آیینی و راهی یافتیم و ما از پی ایشان راهسپاریم. »گفت: «هرچند هدایت کننده تر از آنچه پدران خود را بر آن یافته ایم برای شما بیاوریم؟»گفتند: «ما[نسبت] به آنچه بدان فرستاده شده اید کافریم. »

شخصی به نام حارث بن حوط پیش از آغاز جنگ جمل،  وقتی به رهبران دو سپاه نگاه کرد،  دید که رهبری هر کدام از آنها بر عهدۀ شخصیت های بزرگی است: از طرفی علی(ع) و یاران بزرگش را می دید و از سوی دیگر،  شخصیت هایی چون طلحه،  زبیر و عایشه را در سپاه مقابل مشاهده می کرد. حیران و سرگردان شد،  تشخیص حق برایش مشکل بود.  به محضر امیرمؤمنان(ع) آمد و مسئله را با او در میان گذاشت و از آن حضرت پرسید:  آیا ممکن است طلحه و زبیر که از باسابقه ترین مسلمانان بوده اند و عایشه،  همسر پیامبر و ام المؤمنین بر باطل اجتماع کنند؟ چگونه ممکن است که چنان شخصیت هایی به اشتباه روند؟ این فرد،  در حقیقت معیار و مقیاس تشخیص راه درست را اشخاص و سوابق آنان قرار داده بود.  امام علی(ع) در پاسخ فرمودند:  " حارث! کوتاه‏بینانه نگریستی نه عمیق و زیرکانه،  و سرگردان ماندی.  تو نه حق را شناخته ای تا بدانی اهل حق چه کسان اند و نه باطل را تا بدانی پیروان آن چه مردمان اند.  "