325-اخلاق مناظره و گفتگو

 اهمیت مناظره و گفتگو بر کسی پوشیده نیست.

مناظره، مکالمه و گفت‌وگویی است دوطرفه که هر طرف با استدلال و ارائه‌ براهین سعی می‌کند برتری و فضیلت خویش را بر دیگری به اثبات رساند. آداب مناظره، مجموعه ضوابطی است که هنگام بحث و گفت‌وگوی فلسفی، علمی، دینی و اعتقادی باید مراعات شود.

بر اساس نص آیات قرآن کریم، خداوند برای آفرینش انسان با ملائکه به گفتگو پرداخت؛ نظر آنان را جویا شد و متناسب با موقعیت و شرایط فرشتگان و مصلحت، پرسش های آنان را درزمینۀ  فلسفۀ  آفرینش انسان پاسخ داد.  پس از سرپیچی ابلیس از دستور الهی مبنی بر سجده بر آدم، با ابلیس نیز گفتگو کرد.  علت سرپیچی او را جویا شد و به استمهال ابلیس پاسخ مثبت داد. پس از هبوط آدم بر روی زمین نیز همواره،  مستقیم و غیرمستقیم،  با آدمیان گفتگو داشته است و این جریان تا ابد نیز ادامه دارد.  همین الان نیز،  هرچند سلسلۀ  پیامبری به پایان رسیده و خبرها و هدایت های آسمانی منقطع شده است،  بندگانی در روی زمین هستند که خداوند با آنان در گفتگوست.  امام علی (ع) می فرماید:

«و همواره خدا را که بخشش های او بی شمار است و نعمت هایش بسیار،  در پاره ای از روزگار پس از پاره ای دیگر،  و در زمانی میان آمدن دو پیامبر،  بندگانی است که از راه اندیشه با آنان در راز است و از طریق خرد دمساز». البته باید توجه داشت که گفتگو،  انواع متعدد و متنوعی،  از قبیل گفتگوی تبلیغی،  ارشادی،  تعلیمی،  آموزشی،  اقناعی و احساسی دارد.  گفتگوی خداوند با فرشتگان و آدمیان را می توان از نوع گفتگوهای ارشادی،  تعلیمی و هدایت گرایانه دانست.

 اخلاق گفتگو و آداب مناظره و جدال از روزگاران دور،  همواره مورد توجه دانشمندان مختلف بوده است.  در این میان،  نقش منطق‏دانان و عالمان اخلاق از دیگران برجسته تر و چشمگیرتر است.  می دانیم که یکی از مهم ترین بخش های کتاب های منطقی مبحث صناعات خمس است؛ یعنی صناعاتی مانند برهان،  جدل، خطابه،  شعر و مغالطه.  منطقیان به هنگام بحث از صناعت جدل،  دربارۀ آداب و اخلاق جدل و مناظره نیز مباحثی را ارائه می دهند.  اندیشمندان اخلاق نیز به تفصیل در زمینۀ جدال و مراء و گفتگوهای علمی مباحثی را یادآور شده اند.