277- معرفی اجمالی کتاب مکارم الاخلاق شیخ طبرسی (ره)

 

مَکارِمُ الْاَخْلاق کتابی درباره آداب و اخلاق اسلامی به زبان عربی، نوشته حسن بن فضل طبرسی عالم شیعه در قرن ششم قمری است. این اثر از منابع شیعه و از معروف‌ترین کتاب‌ها در زمینه آداب و اخلاق است. اخلاق و اوصاف پیامبر اسلام(ص)، اخلاق فردی و اجتماعی، آداب دعا و آداب مسافرت از جمله مباحث مطرح در این کتاب است.

به‌ نظر نوری طبرسی، مهمترین اثر ابونصر، مکارم الاخلاق و معالم الاعلاق است. (حسین نوری طبرسی، نفس الرحمن فی فضائل سلمان، ج۱، ص۵۳۲ )

وی این کتاب را بعد از پنجاه سالگی تالیف کرده است. ابونصر در مقدمه با استناد به حدیث «بعثت لاتمم مکارم الاخلاق» و آیۀ ۲۱ سورۀ احزاب وآیۀ ۳۱ سورۀ آل‌عمران، تأسی به پیامبر اکرم و پیروی از شیوۀ زندگی او را وسیله‌ای برای جلب رحمت الهی و درنتیجه، انگیزۀ تألیف کتاب خود ذکر کرده است.

 وی این کتاب را با استفاده از الاداب الدینیة پدرش و در زمان حیات او  در دوازده باب مرتب کرده، که به حسن ترتیب نیز مشهور است.

او در ابتدا و انتهای کتاب خود، از روی تیمن و تبرک، دو خطبه از امام علی علیه السلام آورده است. (حسن بن فضل بن محمد طبرسی، مکارم الاخلاق، ص۴۷۵)   

محتوای این کتاب ناظر بر حسن رفتار، اخلاق، اوصاف، آداب و سنت‌های دینی منقول از پیامبر اکرم (ص) و امامان معصوم شیعه علیهم‌السلام است.

طبرسی در مقدمه، ضمن اشاره به آیه تأسی (احزاب: ۲۱)، انگیزه خود از نگارش کتاب را گردآوردن شمه‌ای از اعمال و حالات پیامبر(ص) و آنچه که امتش را به آن امر کرده، ذکر کرده است.⁽ طبرسی، مکارم الاخلاق، ۱۳۷۷ش، ص۸.)  باب‌های دوازده‌گانه کتاب به این شرح است:

اخلاق و اوصاف پیامبر(ص)، بهداشت و نظافت در اخلاق اسلامی، آداب استحمام، بهداشت ناخن و اصلاح مو، آداب و شیوه‌های آرایش زن و مرد مسلمان، ویژگی‌های لباس و خانه اسلامی، آداب خوردن و آشامیدن، مسائل مربوط به ازدواج، آداب مسافرت، آداب دعا و وقت فضیلت آن، رفتار با بیماران و مسائل مربوط به آن، مسائل متفرقه در عرصه اخلاق و حقوق فردی و اجتماعی.

چنانکه در مقدمه ناشر کتاب آمده، در مکارم الاخلاق احادیثی از اهل بیت پیامبر(ص)  و شمه‌ای از احوال و اخلاق آنها نیز آمده است.

از مهمترین منابع طبرسی در مکارم الاخلاق، کتاب اللباس عیاشی (حسن بن فضل بن محمد طبرسی، مکارم الاخلاق، صص 44 و 83)  و کتاب حسن بن محبوب  (حسن بن فضل بن محمد طبرسی، مکارم الاخلاق، صص 214 و 281) است. وی در این اثر همچنین مرسلاً از حلبی روایت کرده است. (حسن بن فضل بن محمد طبرسی، مکارم الاخلاق، صص 95 و 132 و 204)

روایات این کتاب گاهی منبع برخی آرا و فتاوای فقها، بوده است.  ( ابوالقاسم خویی، کتاب النکاح، ج۱، ص۵۳، پانویس.   ابوالقاسم خویی، مصباح الفقاهة، ج۱، ص۳۷۹، قم. محمدرضا گلپایگانی، الدر المنضود فی احکام الحدود، ج۲، ص۵۸، قم ۱۴۱۲.  محمدسعید حکیم، المحکم فی اصول الفقه، ج۴، ص۱۱۰، ۱۴۱۴/۱۹۹۴)

مکارم الاخلاق از مآخذ مجلسی در بحار الانوار، نائینی (محمد بن حیدر نائینی، الحاشیة علی اصول الکافی، ج۱، ص۶۶۵) در الحاشیة علی اصول الکافی، و یکی از منابع حر عاملی در وسائل الشیعة بوده است.( محمد بن حسن حر عاملی، تفصیل وسایل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعة، ج۲۰، ص۴۱)

کتاب مکارم الاخلاق در کشورهای مختلف از جمله ایران، عراق، لبنان و مصر چاپ شده است. (رضا استادی، تحریف مکارم الاخلاق و عکس العمل فقهای شیعه، ج۱، ص۱۹۴) چاپ کتاب مکارم الاخلاق در مصر همراه با تحریفاتی منجر به واکنش علمای شیعه و نوشتن رساله‌ای توسط محمدباقر بهاری همدانی در بیان تحریفات آن شد. چندین ترجمه از مکارم الاخلاق به زبان فارسی وجود دارد.