274- آثار اخلاقی و تربیتی خدمت رسانی (آثار اجتماعی)

خدمت به مردم به ویژه محرومان و قشر آسیب پذیر جامعه افزون بر آثار و برکات و پاداشهای فراوان اخروی، آثار تربیتی و اخلاقی مطلوبی نیز در پی دارد که در دو محور فردی و اجتماعی تقدیم می گردد:

آثار اجتماعی

1 ـ شکوفایی اخلاق و معنویت مردم: خدمت به مردم مقدمه ایمان، عبادت و شکوفایی اخلاق و معنویت و آرامش روانی در گستره اجتماع است. بسیاری از تیرگیهای اخلاقی، کج خلقی ها، فاصله گرفتن از معنویت ها، از ناحیه فقر و محرومیت، معضلات اجتماعی، بیکاری، فساد حاکم بر ادارات و دستگاههای دولتی و لاینحل ماندن گره های زندگی ناشی می شود. امکان دارد شدت فقر و بیکاری و مشکلات زندگی انسان را تا سر حد کفر و بی دینی بکشد!

بدون تردید خدمت رسانی زمینه شکوفایی اخلاق الهی و روی آوری به ارزشهای دینی را در جامعه فراهم می سازد، وقتی مردم از نظر معیشت و زندگی شخصی و اجتماعی دغدغه خاطر نداشته باشند و ناچار نباشند برای به دست آوردن لقمه ای نان تن به گناه و کارهای خلاف شرع دهند، وقتی ببینند کارها با تدبیر دولتمردان و کارگزاران نظام به خوبی پیش می رود، وقتی به هر اداره ای قدم می نهند با روی گشاده انسانهایی خدوم رو به رو می شوند و ناگزیر نمی شوند برای حل مشکل خویش تملق بگویند، وقتی زمینه اشتغال و ازدواج را برای فرزندان خود و دیگران فراهم می بینند و سرانجام وقتی هیچ گونه تبعیضی در ادارات مشاهده نکنند، قطعاً نشاط می گیرند؛ اعصابشان آرامش دارد؛ اضطراب و دلهره نمی گیرند؛ از کوره در نمی روند و بدخلقی نمی کنند. آنگاه که در جمع خانواده نیز حاضر می شوند عقده ای ندارند تا آن را روی زن و فرزندانشان خالی کنند. لذا خود به خود محیط زندگی با نور ایمان، پرستش و اخلاق اسلامی عطرآگین می گردد.

مردم در چنین جامعه ای بهتر خدا را می پرستند. بیشتر حال عبادت و تضرع پیدا می کنند و توفیق بیشتری برای تهذیب نفس می یابند و بهتر از گذشته در صحنه های اجتماعی حضور یافته، ایثار و فداکاری می کنند. اینان، انسانیت، نوع دوستی و اخلاق اسلامی را به نمایش خواهند گذاشت و همگام با خدمتگزاران مخلص زمزمه خواهند کرد: «قَوِّ عَلی خِدْمَتِکَ جَوارِحی وَاشْدُدْ عَلَی الْعَزیمَةِ جَوانِحی وَ هَبْ لِیَ الْجِدَّ فی خَشْیَتِکَ وَالدَّوامَ فِی الاِْتِّصالِ بِخِدْمَتِکَ...»

2 ـ دمیدن روح امید؛ فقر و بیکاری، فساد، تبعیض، مشکلات معیشتی، دست و پنجه نرم کردن با انواع گرفتاریها و نیافتن راه چاره برای گریز از مشکلات، روح امید و نشاط را از مردم می گیرد و جامعه را به کالبدی بی جان مبدّل می سازد و زمینه بی ایمانی، رشد مفاسد اجتماعی و انواع نابسامانیهای اجتماعی را فراهم می کند.

وقتی مردم از مسئولان و مدیران و دولتمردان نظام اسلامی صداقت، تعهد و دلسوزی و تلاش پیگیر برای رفع مشکلات را مشاهده کنند و آثار و برکات خدماتشان را در صحنه اجتماعی ببینند، روح امید، نشاط، عشق و ایمان در جانشان دمیده می شود و آنان را به زندگی امیدوار می کند و جنبش و تحولی دوباره می گیرند.

3 ـ رشد عزّت اسلامی؛ مردم وقتی پا در هر اداره ای نهند و با افرادی زحمت کش، خدمتگزار و مخلص رو به رو شوند، اخلاق اسلامی، برخورد کریمانه و عزّت و احترام آنان را ببینند در خود احساس شرافت و بزرگی خواهند کرد. دیگر ناچار نمی شوند برای مشکل گشایی خود به پول و پارتی متوسل گردند و خود را به ذلت دچار کنند و زبان به التماس بگشایند.

این احساس عزت اسلامی روح آنها را به گونه ای پرورش می دهد که در فراز و نشیب های زندگی همواره احساس کرامت و شرافت کنند. در برابر هر کس و ناکسی سر فرود نیاورند و رفته رفته به ملّتی سرفراز و آزاده مبدّل می شوند که بتوانند از استقلال و آزادی خود و مملکتشان دفاع کنند.

امام علی(ع) فرمود:

مَنْ عَدَلَ فی سُلْطانِهِ وَ بَذَلَ اِحْسانَهُ اَعْلَی اللّهُ شَأْنَهُ وَ اَعَزَّ اَعْوانَهُ.

هر که در تصدّی و مسئولیتش دادگری کند و نیکی های خود را بذل نماید، خداوند او را بلندمرتبه و اعوان و انصارش را عزیز و غالب گرداند.

و به قول فردوسی:

کسی را که ایزد کند ارجمند

دهد مایه و پایگاه بلند

4 ـ ریشه کنی بسیاری از مفاسد اجتماعی؛ در سایه خدمت رسانی به موقع و مفید و حل معضلات اجتماعی و سامان یافتن کارها، زمینه بسیاری از مفاسد اجتماعی و نیز اخلاقی از بین می رود. از این رو، مردم برای گذران زندگی دنبال شغل های کاذب و غیر مشروع نمی روند، جوانان به مواد مخدّر، مشروبات الکلی، فحشا و منکرات پناهنده نمی شوند، اوقات خود را سر خیابانها، کوچه ها و گذرها سپری نمی کنند و تن به سرقت اموال، دزدی و دیگر بزهکاریها نمی دهند.

5 ـ برانگیختن حسّ سپاسگزاری؛ سودرسانی به مردم، حس سپاسگزاری را در آنها برمی انگیزد. دلها در اصل بر پایه دوستی نیکوکاران سرشته شده است و انسان همواره در برابر خوبیها و خدمات نیکوکاران زبان به نیکی می گشاید و از آنان قدردانی می کند. انسانهای خدوم همواره در خاطره ها زنده می مانند و شاید هیچ عملی به اندازه نیکی و خدمت به مردم حس سپاسگزاری آنان را برنینگیزد. به تعبیر امام(ع):

مَا اکْتَسَبَ الشُّکْرَ بِمِثْلِ الْمَعْرُوفِ.

هیچ چیزی همانند کارهای نیک تشکر و سپاس (دیگران) را برنمی انگیزد.

و: مَنْ بَذَلَ بِرَّهُ انْتَشَرَ ذِکْرُهُ.

هر کس کارهای نیکش را (به مردم) بذل کند آوازه می یابد.

سعدی گوید:

چنان صرف کن دولت و زندگانی

که نامت به نیکی بماند مخلّد

6 ـ اتحاد و همبستگی و استحکام روابط اجتماعی؛ رواج نیکی، سودرسانی به یکدیگر، صفا و صمیمیت، حس انسان دوستی در جامعه، روابط مردم را نسبت به یکدیگر استحکام می بخشد و روح برادری را زنده می کند. اتحاد و انسجام آنها را بیشتر می کند و تفرقه و دو دستگی و حتی چند دستگی ها را از میان می برد و جامعه را به جامعه ای قرآنی مبدّل می سازد. خداوند متعال چنین جامعه ای را، «جامعه ای در حال رشد» دانسته و این گونه به نمایش گذاشته است:

مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللّهِ وَالَّذینَ مَعَهُ اَشِدّاءُ عَلَی الْکُفّارِ رُحَماءُ بَیْنَهُمْ تَریهُمْ رُکَّعاً سُجَّداً یَبْتَغُونَ فَضْلاً مِنَ اللّهِ وَ رِضْواناً سیماهُمْ فی وُجُوهِهِمْ مِنْ اَثَرِ السُّجُودِ ذلِکَ مَثَلُهُمْ فِی التَّوْریةِ وَ مَثَلُهُمْ فِی الاِْنْجیلِ کَزَرْعٍ اَخْرَجَ شَطْأَهُ فَــءَازَرَهُ فَاسْتَغْلَظَ فَاسْتَوی عَلی سُوقِهِ یُعْجِبُ الزُّراعَ لِیَغیظَ بِهِمُ الْکُفّارَ...(فتح: 29)

محمد(ص) فرستاده خداست؛ و کسانی که با او هستند در برابر کفار سرسخت و شدید و در میان خود مهربان اند؛ پیوسته آنها را در حال رکوع و سجود می بینی در حالی که همواره فضل خدا و رضای او را می طلبند؛ نشانه آنها در صورتشان از اثر سجده نمایان است؛ این توصیف آنان در تورات است و توصیف آنها در انجیل همانند زراعتی است که جوانه های خود را خارج ساخته، سپس به تقویت آن پرداخته تا محکم شده و بر پای خود ایستاده است و به قدری رشد و نمو کرده که زارعان را به شگفتی وامی دارد؛ این برای آن است که کافران را به خشم آورد!

شایستگی دولتمردان، تدبیر آنان، صداقت، تلاش خستگی ناپذیر، تعهد و دلسوزی، روحیه ایثار و فداکاری و خدمتگزاری آنان، از مردم و اجتماع اسلامی سدّی پولادین و بنیانی مرصوص می سازد که امواج سهمگین، توان در هم شکستن آن را ندارد.

7 ـ پرورش روحیه شهادت طلبی؛ خدمت رسانی مخلصانه به مردم روح حماسه آفرینی و شهادت طلبی را در آنان زنده می کند. به گونه ای که برای حضور در صحنه دفاع صف می کشند. از یکدیگر سبقت می گیرند و به آسانی از چرب و شیرین دنیا دست برمی دارند و از آرمانهای دینی و نظام اسلامی حمایت می کنند و زمزمه شان این شعر سعدی است:

من سری دارم و در پای تو خواهم بازید

خجل از ننگ بضاعت، که سزاوار تو نیست

نمونه این صفات مخلصانه و پرورش روحیه حماسی را در زمان حضور امام خمینی(ره) و صحنه های هشت سال دفاع مقدس به خوبی می توان مشاهده کرد.

و بدین ترتیب خدمت رسانی به مردم، اجتماع را در عبادت و بندگی خدا، خودسازی، اخلاق، عرفان و معنویت، ترویج معروف و ریشه کنی مفاسد و... کمک می کند و نور خدا و توحید را در جامعه می گستراند. عزّت و شرافت می آفریند، اتحاد و همبستگی ایجاد می کند و از مردم بنیانی مرصوص می سازد که بتوانند در برابر توطئه های دشمنان اسلام پایداری کنند و در صحنه های نبرد حماسه بیافرینند.

حسن ختام مقاله بیان جامعی از امیر مؤمنان علیه السلام است که برخی از آثار و برکات خدمت رسانی ازآن استفاده می شود. بخشی از سخنان گهربار حضرت چنین است:

... فَاِذا اَدَّتِ الرَّعِیَّةُ اِلَی الْوالی حَقَّهُ، وَ اَدَّی الْوالی اِلَیْها حَقَّها، عَزَّ الْحَقُّ بَیْنَهُمْ، وَ قامَتْ مَناهِجُ الدّینِ، وَاعْتَدَلَتْ مَعالِمُ الْعَدْلِ، وَ جَرَتْ عَلی اَذْلالِهَا السُّنَنُ. فَصَلَحَ بِذلِکَ الزَّمانُ، وَ طُمِعَ فی بَقاءِ الدَّوْلَةِ، وَ یَئِسَتْ مَطامِعُ الاَْعْداءِ. وَ اِذا غَلَبَتِ الرَّعِیَّةُ والِیَها، اَوْ اَجْحَفَ الْوالی بِرَعِیَّتِهِ، اخْتَلَفَتْ هُنالِکَ الْکَلِمَةُ، وَ ظَهَرَتْ مَعالِمُ الْجَوْرِ، وَ کَثُرَ الاِْدْغال فِی الدّینِ، وَ تُرِکَتْ مَحاجُّ السُّنَنِ، فَعُمِلَ بِالْهَوی، وَ عُطِّلَتِ الاَْحْکامُ، وَ کَثُرَتْ عِلَلُ النُّفُوسِ، فَلا یُسْتَوْحَشُ لِعَظیمِ حَقٍّ عُطِّلَ، وَ لا لِعَظیمِ باطِلٍ فُعِلَ. فَهُنالِکَ تَذِلُّ الاَْبْرارُ، وَ تَعِزُّ الاَْشْرارُ، وَ تَعْظُمُ تَبِعاتُ اللّه عِنْدَ الْعِبادِ.

پس هر گاه ملت حق والی را بپردازد و زمامدار نیز حقوق ملت را پاس دارد، حق در میانشان شکوه یابد، راههای دین استوار گردد. شناسه های عدالت راست شود و سنتها در روندی فراخور جریان یابد. بدین سان، زمانه اصلاح می شود. به ماندگاری دولت امید می رود، و آزمندی دشمنان به نومیدی مبدل می گردد. ولی هنگامی که ملت بر زمامدار خود چیره خو شود و زمامدار با ملت خود از در زورگویی درآید، اختلاف کلمه رخ می دهد، نشانه های جور آشکار می شود، دغلکاری در دین فزونی می یابد و راههای اصلی سنت بی رهرو می ماند. هوا و هوس مبنای عمل قرار می گیرد و احکام به تعطیل کشیده می شود. بیماریهای نفسانی فزونی می گیرد. چنان که از تعطیل حق، هر چند بزرگ باشد، و عملی شدن باطل، هر چند چشمگیر، کسی احساس نگرانی نمی کند. از این رو، نیکان به ذلت می افتند و بدان عزت می یابند و بندگان از خدا کیفری گران می بینند.