201- آداب اخلاقی آموختن: تواضع در برابر استاد
|
سعى ناکرده در این راه به جایى نرسى |
مزد اگر مى طلبى طاعت استاد ببر[1] |
|
روایات بسیارى، بر
بزرگداشت عالمان و اندیشمندان تأکید کرده اند. احترام به عالمان نشانه بهره مندى
از عقل[2]
و حرمت عالمان همانند و همسنگ حرمت شهیدان و صدیقان معرفى شده است.[3]
از شاگردان و متعلمان خواسته شده که همچون ملائکه که در برابر اهل علم تواضع
مى کنند و بال هاى خود را زیر پاى عالمان مى گسترانند، عالمان را بزرگ داشته و بر
صدر نشانند[4]
و براى استاد همچون بنده و خدمتکار باشند؛ زیرا به گفته پیامبر اکرم:
«مَن تَعَلَّمْتَ منه حَرفاً صِرتَ له عبداً.»[5]
حتى در برخى از روایات اکرام عالمان به منزله اکرام و احترام به خداوند تلقى شده است.[6] امامزین العابدین علیه السلام در رساله حقوق در باره حقوق معلم و استاد مى فرماید:
حق کسى که به تو علم مى آموزد این است که او را بزرگ بدارى و احترام مجلسش را نگهدارى و به نیکویى به سخنانش گوش فرا دهى و به او رو آورى و در نزد او با صداى بلند سخن نگویى و اگر کسى از او سؤالى پرسید، در جواب دادن به آن بر او پیشى نگیرى؛ و در محضر او با دیگران سخن نگویى و در نزد او از دیگران غیبت نکنى ....[7]
چرا اسلام عزیز براى معلم و استاد این همه احترام و مقام و ارزش قائل شده است؟ به نظر مىرسد یکى از علل آن، اهمیت و ارزشمندى خود «علم» است. علم بهعنوان یک امر وجودى، بهتر از جهل و نادانى است. عقل و فطرت هر انسانى نیز حکم مىکند که دانایان را نباید همسنگ و همتراز نادانان قرار داد به تعبیر قرآن کریم: «هل یَستَوِى الذینَ یَعْلَمُونَ والذین لایَعْلَمُون.»[8] یکى دیگر از اهداف تواضع در برابر استاد و احترام به دانشمندان این است که این کار موجب رشد و پیشرفت علم، و در نتیجه پیشرفت جامعه اسلامى، خواهد شد.
متأسفانه بعضاً این احترام و تواضع به انحراف کشیده مىشود و به جاى آنکه موجب پیشرفت علم و دانش شود، موجب رکود و خمودى آن شده و جامعه را از نوآورى هاى علمى باز مىدارد. بعضاً مشاهده مىشود که تواضع و احترام، جاى خود را به تبعیت و تقلید کورکورانه داده است؛ به گونه اى که بزرگى یک اندیشمند در چشم شاگردانش، به صورت خودآگاه یا ناخودآگاه، موجب خود کمبینى شاگردان او شده است؛ تا جایى که جرئت و جسارت اندیشیدن را از آنان ستانده است.[9]
[1] ( 3). دیوان حافظ.
[2] ( 4). یا احمد انَّ اهلَ الدنیا کثیرٌ فیهم الجهلُ و الحمقُ لایَتَواضَعُون لِمَن یَتَعلَّمون منه و هم عند انفُسِهم عقلاءُ و عند العارِفین حُمَقاء.( دیلمى، ارشاد القلوب، 201)
[3] ( 5). پیامبراکرم صلى الله علیه و آله: حُرَمةُ العالِمِ العامِلِ بعلمِهِ کحرمةِ الشهداءِ و الصدیقین.( محمد محمدىرىشهرى، علم و حکمت در قرآنو حدیث، ج 2، ص 610، حدیث 1773)
[4] ( 6). پیامبراکرم صلى الله علیه و آله: تَواضَعُوا للعالمِ و ارْفَعُوه فانَّ الملائکةَ تَرفَعُ العالِمَ و تَخفَضُ أَجنِحَتِها و تَستَغْفِر له.( همان، ص 614، حدیث 1786)
[5] ( 7). همان، ص 626، حدیث 1830
[6] ( 8). پیامبراکرم صلى الله علیه و آله: مَن اکرَمَ عالماً فقد اکرَمَنى و مَن اکرَمَنى فقد اکرَم اللَّهَ و مَن اکرَم اللَّهَ فَمَصِیرُه الى الجنةِ.( همان، ص 610، حدیث 1771)
[7] ( 1). محمدباقر مجلسى، بحار الانوار، ج 2، باب 10، ص 42، حدیث 6
[8] ( 2). زمر( 39): 9
[9] شریفى، احمدحسین، آیین زندگى (اخلاق کاربردى)، 1جلد. صص 56-55
