187- تاریخچه اخلاق کاربردى
که از روزگاران قدیم گونه اى از اخلاق کاربردى مورد توجه برخى از عالمان مسلمان بوده است. در بسیارى از کتاب هاى اخلاقى، ابواب خاصى را به بخش هاى مختلف اخلاق کاربردى اختصاص مى دادند و مى کوشیدند تا اصول فضایل و رذایل مربوط به آن حوزه را به صورت دقیق تبیین کنند و با توجه به آن اصول، راه حل هاى اخلاقى مسائل خاص آن حوزه را مشخص نمایند. در کتاب هاى ارزشمند احیاء العلوم و المحجة البیضاء مباحثى مانند اخلاق دانش و دانشجویى، اخلاق جنسى، اخلاق معیشت، اخلاق معاشرت، اخلاق مسافرت و امثال آن به طور ویژه مورد توجه قرار گرفته است. افزون بر این، برخى از مسائل اخلاق کاربردى به طور ویژه مورد توجه قرار مىگرفتند و نوشتههاى مستقلى در باره آنها به نگارش در مىآمد.[1] براى نمونه در زمینه اخلاق دانشجویى مىتوان به کتابهاى ارزشمندى چون آداب المتعلمین، نوشته خواجه نصیرالدین طوسى (672- 597 ه. ق) و منیة المرید فى آداب المفید و المستفید، نوشته شهید ثانى (966- 909 ه. ق)، اشاره کرد. در باره اخلاق گفتگو و مناظره کتابهاى بسیارى نوشته شده است که از آن جمله مىتوان به آداب التخاطب، نوشته میر محمد عباس بن على، (متوفى 1306 ه. ق) آداب البحث و المناظرة نوشته میر غیاثالدین حسینى دشتکى، (متوفى 948 ه. ق) آداب البحث نوشته کمالالدین میثم بن على بحرانى، (متوفى 679 ه. ق) آداب المناظرة نوشته شیخ مهذبالدین احمد بن عبدالرضا که در 1081 ه. ق به نگارش درآمده است، آداب المناظرة نوشته شیخ سلیمان بن عبداللَّه الماحوزى، (متوفى 1121 ه. ق) آداب المناظرة، نوشته احمد بن اسماعیل جزائرى، (متوفى 1149 ه. ق)
اشاره کرد. در باره اخلاق معاشرت، کتابهایى مانند آداب المعاشرة، نوشته ابىجعفر احمد بن محمد بن خالد البرقى، (متوفى 274 یا 280 ه. ق) آداب المعاشرة نوشته شیخ على حزینه، (متوفى 1181 ه. ق) و آداب العشرة، نوشته محمدکاظم حائرى را مىتوان نمونه آورد. در حوزه اخلاق سیاست نیز کتابهاى فراوانى نوشته شده است که از آن جمله مىتوان به آداب الملوک، نوشته میرزا رفیعالدین نظامالعلما و آداب سلطنت، نوشته سید هبةاللَّه حسین، در 882 ه. ق، اشاره کرد. در باره اخلاق و آداب سفر نیز کتابهایى مانند آداب السفر، نوشته یحیى بن احمد بن سعید الحلى، (متوفى 690 ه. ق) آداب السفر، نوشته محمدطاهر قزوینى را مىتوان بهعنوان نمونه برشمرد. در باره اخلاق مهمانى و ضیافت نیز کتابهاى مستقلى مانند کتاب آداب الضیافة نوشته محسن فیض کاشانى (متوفى 1091 ه. ق) نوشته شده است.
به هر حال، این رشته علمى در دوران اخیر مورد توجه جدّى اندیشمندان اخلاقى مغرب زمین نیز قرار گرفته است تا جایى که آثار بسیار گوناگونى را در حوزههاى مختلف اخلاق کاربردى پدیدآوردهاند.
نگاهى گذرا به عناوین برخى از مجلاتى که امروزه در کشورهاى غربى، در باره اخلاق کاربردى منتشر مىشوند، جایگاه و اهمیت این بحث را در آن دیار مشخص مىکند:[2]
اخلاق زیستىscihteoiB
اخلاق تجارتscihtE ssenisuB
اخلاق عدالت قضایىscihtEec itsuJlanimirC
اخلاق محیط زیستscihtE tnemnorivnE
اخلاق و حیواناتslamin A scihtE
اخلاق و پزشکىenicideM scihtE
مجله کشاورزى و اخلاق scihtE dnalarutlucir gAfolan ruoJ
