178- از شیوه های پرورش ایمان: نیایش
نیایش اصولًا کشش روح است بهسوى کانون غیرمادى جهان. بهطور معمول نیایش عبارت است از تضرع، ناله مضطربانه و طلب یارى و استعانت و گاهى یک حالت کشف و شهود روشن و آرام درونى و مستمر و دورتر از اقلیم همه محسوسات. بهعبارت دیگر مىتوان گفت نیایش پرواز روح است بهسوى خدا و یا حالت پرستش عاشقانهاى است نسبت به آن مبدئى که معجزه حیات از او سرزده است و بالأخره نیایش کوشش انسان است براى ارتباط با آن وجود نامرئى، آفریدگار همه هستى، عقل کل، قدرت مطلق و خیر مطلق. صرف نظر از نقل اوراد خاص، حقیقت نیایش یک حالت عرفانى پرگدازى را مجسم مىکند که دل در آن به خدا جذب مىشود.[1]
دعا و نیایش نیز یکى از شیوههاى پرورش ایمان است. دعا اظهار نیاز است، بلکه دعا آن است که شخص یکپارچه نیاز شود. دعا ابراز اشتیاق است، بلکه همه نیاز فرد همین شوق و اشتیاق است. دعا عامل تربیتى و سازندهاى است که نه تنها هشیارى انسان نسبت به کمبودهایش است، بلکه تمام مساعى و نیروهاى او را جهت تحقق مطلوبش بهکار مىاندازد.
آنگاه که بیمارى از درد و سوز به خود مىپیچد و از پزشک مدد مىطلبد، خود اقدامات اولیه را به انجام مىرساند تا مسیر درمان هموار گردد. پس از آن است که دعا و طلب معناى حقیقى خود را مىیابد و در نتیجه اجابت را در پى دارد:
و إِذا سئلک عبادى عنّى فإِنّى قریبٌ أُجیب دعوة الدّاع إِذا دعان فلْیستجیبُوا لى و لْیؤمنوا بىلعلّهم یَرْشُدون.[2]
اینک آثار عینى دعا (رفع حاجات و استجابت) مورد نظر نیست؛ بلکه همانا دعا و نیایش غیر از آنها، سخن گفتن با معبود و اظهار ناز و نیاز است و از این جهت حضور محبوب را در جان و دل نیایش کننده تقویت مىکند؛ زیرا نیایش معنایى جز سخن گفتن با مخاطب حاضر ندارد. این است که دعا غذاى روح عارفان و شراب ناب مؤمنان است. خداوند توجه و عنایت خود را در گرو دعا و نیایش قرار داده است: «بگو: اگر دعاى شما نباشد، پروردگارم هیچ اعتنایى به شما نمىکند.»[3]
امام على علیه السلام مىفرماید: «دعا خزانههاى وصول و چراغهاى رستگارى است.»[4]
خداوند کریم راه گشایش و فتح باب آسمانها و معنویات (فضایل و مکارم اخلاق) را درخواست و تقاضا از درگاهش دانسته است.
امام صادق علیه السلام بیان مىدارد:
بسیار دعا و نیایش کنید که کلید رحمت و نیل به حاجت است. و به آنچه نزد خداوند است، نایل نمىشوید، مگر با دعا ....[5]
در شرایط استجابت دعا، حضور قلب و رقت آن، شرط شده است؛ زیرا آنچه از سر سوز و نیاز است، به واقع ارزشى دارد و حقیقتى را در خود مىپرورد:
بدانید که خداوند دعا را از قلب غافل و بىتوجه نمىپذیرد.[6]
دعا را هنگام رقت قلب، غنیمت شمارید؛ زیرا نشانه نزول رحمت است.[7]
ادعیه و مناجاتهاى ائمه علیهم السلام مضامین عارفانهاى است که ائمّهاطهار در خلوتهاى خود با محبوب ازلى، آنها را مىسرودند و نیایش مىکردند. با حفظ برخى از فقرات این دعاها و تکرار آنها در مواقع مناسب، مىتوانیم در مکتب تربیتى آنها شیوه دعا کردن را بیاموزیم. البته نباید به این بسنده کنیم، بلکه نیایش باید از سوز دل باشد و از درون بجوشد و از اینرو باید سعى کنیم با زبان خود نیز با محبوب دلها نجوا کنیم و او را چون رفیق شفیق و مونسِ خلوتهاى خود بدانیم:
یا رفیقَ من لارفیق له، یا انیس من لا انیس له...[8]
علاوه بر این، برخى دعاها- خصوصاً دعاهاى صحیفه سجادیه- ما را با دردهاى درون و خطاهاى برون آشنا مىکند که مىتوانیم با استفاده از مضامین این دعاها نیز در تربیت اخلاقى خود کوشش کنیم. دعاى مکارمالاخلاق از امام سجاد علیه السلام بهویژه قابل توجه است:
... خدایا! به تو پناه مىبرم از طغیان حرص، از تندى غضب، از غالبشدن حسد، از پایینآمدن صبر و از کمشدن قناعت، از بداخلاقى و از افراط در شهوت و از غلبه عصبیّت و از پیروى هواى نفس و از مخالفت با درستى و هدایت و از خواب غفلت و سخت به کارها تن دادنهایمان، و از برگزیدن باطل برحق و از اصرار بر گناهان و از کوچکشمردن گناه و از بزرگ شمردن طاعت.[9]
[1] ( 3). الکسیس کارل: نیایش، ص 15
[2] ( 1). سوره بقره، آیه 186
[3] ( 2). سوره فرقان، آیه 77
[4] ( 3). بحار، ج 93، ص 341
[5] ( 4). همان، ص 295
[6] ( 5). همان، ج 77، ص 173
[7] ( 6). همان، ج 93، ص 313
[8] ( 1). دعاى جوشن کبیر
[9] ( 2). صحیفه سجادیه، دعاى مکارم الاخلاق
[1] دیلمى، احمد، اخلاق اسلامى (دیلمى، احمد)، 1جلد، دفتر نشر معارف - قم، چاپ: دوم، 1380. صص 245 الی 247
