156- اخلاق زائران
رعایت اخلاق اسلامى، یکى از ضروریات سفر است. کسانى که مى خواهند از مسافرت خود بهره برده، مورد عنایت حضرت حق قرار گیرند، باید نکاتى را رعایت کنند: امام باقر علیه السلام در رابطه با سفر حاجیان به دیار نور فرمود:
«مَا یُعْبَأُ مَنْ یَسْلُکُ هَذَا الطَّرِیقَ إِذَا لَمْ یَکُنْ فِیهِ ثَلاثُ خِصَالٍ:
وَرَعٌ یَحْجُزُهُ عَنْ مَعَاصِی اللَّهِ وَ حِلْمٌ یَمْلِکُ بِهِ غَضَبَهُ وَ حُسْنُ الصُّحْبَةِ لِمَنْ صَحِبَهُ».[1]
«کسى که به حج مى رود و این راه را طى مى کند، اگر سه خصلت در وى نباشد مورد عنایت و توجه [خداوند] قرار نمى گیرد:
1- ورع و پارسایى که او را از گناه بازدارد.
2- صبر و بردبارى که بتواند خشم خود را در اختیار گیرد.
3- خوشرفتارى با همراهان.»
از این روایت مى توان فهمید که در همه سفرهاى معنوى و زیارتى رعایت این نکات، مهم و ضرورى است.
در سفرهاى زیارتى، به دلیل ازدحام جمعیت و نیز محدودیت امکانات، معمولًا مشکلاتى بروز مى کند که اگر زائر داراى ویژگى هاى فوق نباشد، ممکن است از کنترل خارج شود و خداى ناکرده با دیگران درگیر و موجب آزار و اذیت آنان را فراهم سازد. براى پیشگیرى از بروز چنین وضعیتى، در مرحله اول نیاز به ورع و پارسایى است تا زائر بتواند از یکسو خود را کنترل کند و از سوى دیگر به ثمرات زیارت دست یابد.
بنابراین ورع مى تواند مانع انجام گناه و موجب آمرزش شود. انس بن مالک مى گوید: مردى که مى خواست به مسافرت برود، نزد رسول خدا صلى الله علیه و آله آمد و به آن حضرت عرض کرد: به من سفارش و توصیه اى بفرمایید. پیامبر صلى الله علیه و آله به او فرمود:
«اتَّقِ اللَّهَ حَیْثُ مَا کُنْتَ وَ أَتْبِعِ السَّیِّئَةَ الْحَسَنَةَ وَ خَالِقِ النَّاسَ بِخُلُقٍ حَسَنٍ».[2] «هر کجا بودى از خدا بترس و تقوى داشته باش، بدى را با خوبى پاسخ ده، و با مردم با اخلاق نیکو برخورد کن.»
سپس هنگامى که با او خداحافظى کرد به وى فرمود:
«زَوَّدَکَ اللَّهُ التَّقْوَى وَ جَنَّبَکَ الرَّدَى وَ غَفَرَ لَکَ ذَنْبَکَ وَ وَجَّهَکَ إِلَى الْخَیْرِ حَیْثُمَا تَوَجَّهْتَ».[3]
«خداوند تقواى تو را افزون کند و تو را از بدى ها دور دارد، گناه تو را ببخشد و به هر سو رو مى کنى، تو را به خیر و خوبى راهنمایى و متمایل سازد.»
زائر در مرحله بعد باید تمرین کند تا در برابر مشکلات و سختى ها صبور و بردبار بوده، آشفته و خشمگین نشود. رسول خدا صلى الله علیه و آله در این زمینه فرمود:
«خشم ایمان را تباه مى کند، چونان که سرکه عسل را خراب و فاسد مى کند.»[4]
روزى عربى بیابانى نزد رسول خدا صلى الله علیه و آله آمد و عرض کرد:
من مردى بیاباننشینم، سخنانى جامع به من بیاموز [تا راهنماى عملم باشد].
حضرت فرمود: به تو فرمان مى دهم خشمگین نشوى!
عرب سه بار سؤال خود را تکرار کرد و حضرت همان پاسخ را داد، تا آنکه آن مرد به خود آمد و گفت:
پس از این دیگر چیزى سؤال نمى کنم؛ رسول خدا صلى الله علیه و آله جز به خیر، مرا فرمان نداده است.[5]
سخن امام صادق علیه السلام زیبایى کلام رسول خدا صلى الله علیه و آله را تفسیر مى کند که فرمود:
«الْغَضَبُ مِفْتَاحُ کُلِّ شَرٍّ».[6]
«خشم، کلید هر بدى است.»
بنابراین هر زائرى باید مراقب خود باشد تا بر کسى خشم نگیرد و اگر خشمگین شد، خشم خویش را فرو بَرد و اجازه ندهد به درگیرى و خشونت مبدّل گردد.
امام صادق علیه السلام فرمود:
«هیچ بندهاى خشم خود را فرو نبرد مگر آنکه خداوند بر عزّت او در دنیا و آخرت بیافزاید ...».[7]
و سفارش دیگر، خوشرفتارى با همسفران است.
امام صادق علیه السلام فرمود:
«خویشتن را آماده ساز تا با هرکس همراه مىشوى، همنشینى خوب و خوشاخلاق باشى، زبانت را نگهدار و خشمت را فرونشان، از کارهاى بیهوده و بىفایده کم کن، عفو و بخششات را براى دیگران بگستران و سخىّ و گشادهدست باش».[8]
مردى نزد رسول خدا صلى الله علیه و آله آمد و عرض کرد: اى رسول خدا به من سفارشى فرما. حضرت توصیههایى به او نمود، از جمله فرمود: با برادر دینىات با روى گشاده برخورد کن.[9]
یکى از اصحاب امام صادق علیه السلام نیز مىگوید:
به آن حضرت عرض کردم: حدود حسن خلق چیست؟ امام علیه السلام در جواب فرمود:
«این که بال خود را براى دیگران بگسترانى و نرمخو باشى، سخن شیرین بگویى و با برادر دینىات با خوشرویى برخورد کنى.»[10]
همچنین ابو ربیع شامى مىگوید: خدمت امام صادق علیه السلام رسیدم، در حالىکه خانه پر از جمعیت بود و جمعى از اهالى خراسان و شام و دیگر نقاط جهان آنجا حضور داشتند، به شکلى که من جایى را نیافتم تا بنشینم. سپس امام صادق علیه السلام در حالى که تکیه داده بودند، روى دوزانو نشسته، فرمودند:
«اى شیعیان آل محمد، از ما نیست آن کس که به هنگام خشم، خود را کنترل نکند و از ما نیست آن کس که با همنشین خود، به خوشى سخن نگوید و با همنوعان خود خوشخلقى ننماید و با رفیقان خود رفاقت نکند و براى همسایگان خود همسایه خوبى نباشد. اى شیعیان آل محمد، از خداوند بترسید و تا مىتوانید تقوا داشته باشید؛ و لاحول و لا قوة إلّا باللَّه».[11][12]
[1] ( 1)- کافى، ج 4، ص 286
[2] ( 1)- مستدرک الوسائل، ج 8، ص 208
[3] ( 2)- همان، ص 208
[4] ( 1)- کافى، ج 2، ص 302
[5] ( 2)- همان، ص 302
[6] ( 3)- همان، ص 303
[7] ( 1)- کافى، ج 2، ص 110
[8] ( 2)- همان، ج 4، ص 286
[9] ( 3)- همان، ج 2، ص 103
[10] ( 1)- کافى، ج 2، ص 103
[11] ( 2)- همان، ص 637
[12] قاضى عسکر، على، آداب سفر و زیارت عتبات عالیات، 1جلد، نشر مشعر - تهران، چاپ: اول، 1387. صص 68 الی 73
