63- اولین حال از احوالات عارفان راستین: مراقبت

فراغت از محاسبه نفس و اصلاح خویشتن و قدم‌گذاردن در طریق حق و نیکو گرداندن میانه خود و خدای و مراعات جانب خداوند تعالی در تمام احوال را مراقبت گویند

مراقبه دانش بنده بود به اطلاع حقّ بر وی، و استدامت این علم مراقبت است، سالک باید یقین داشته باشد که حق همیشه او را می‌بیند، پس مراقب افکار ناپسندی است که او را از ذکر حقّ تعالی باز می‌دارد. چنان که خداوند جلّ جلاله فرمود:

وَ کانَ اللهُ عَلَی کُلِّ شَئٍ رَقیباً

مراقبه، حالتی است که چشم سالک مدام در پی معشوق و به راه معشوق است.

پاسبان حــــرم دل شده‌ام، شب همه شب          تــا درین پــــرده جــز اندیشه او نگذارم

مراقبه بر دو گونه تلاش استوار است: یکی تلاش برای نزدیک شدن به حقّ. دیگری تلاش برای پاکسازی دل و درون. هر دو با تشدید ریاضت و تلاش برای متلاشی شدن اغیار انجام می‌پذیرد. در مقام مراقبه، باید به نفی خواطر پرداخت. نفی خواطر، ریاضتی دشوار برای پاکسازی ذهن است از هر گونه توجّه و یاد غیر خدا. بعضی مشایخ برای امکان این کار و تحقق آن هدف والا، یعنی نفی و طرد هر گونه یاد و توجّه به غیر، سالک را به تمرکز دادن فکر و نگاه خود به اجسام از قبیل یک سنگ سیاه شفاف، آب، آینه وا می‌دارند. گفتنی است چنین کاری اگر هم مجاز و سودمند باشد، تنها در مراحل نخستین و به عنوان یک سرمشق مجازی جایز است مانند تجویز عشق مجازی به عنوان معبر و پل عشق حقیقی. بهتر آن است که برای نفی خواطر، از عبادت و ذکر، مخصوصاً تلاوت کلام الله بهره جوید و برنامه ریاضت خود را تا اندازه‌ای دشوارتر سازد.